قال على عليه السلام:

«اِذا اَرادَ اللّهُ بِعَبْدٍ خَيْراً وَفَّقَهُ لِاِنْفاذِ اَجَله فى اَحْسَنِ عَمَلِه، وَ رَزَقَهُ مُبادَرَةَ مُهَلِه فى طاعَتِه قَبْلَ الْفَوْتِ» ؛

«خداوند هنگامى كه دربارۀ كسى خير و خوبى اراده كند، به او توفيق مى‌دهد كه به هنگام پايان عمر در بهترين حال و اعمال باشد، و نيز او را موفّق مى‌دارد كه قبل از پايان گرفتن عمر براى خود ذخيره‌اى كرده باشد» «میزان الحکمه،ج10،ص591».

شرح و تفسير

حُسن عاقبت داراى اهميّت ويژه‌اى است. به همين جهت، دعا براى عاقبت به خيرى بسيار ارزشمند است.

   با توجّه به اين اصل كه: «أجل خبر نمى‌كند» و براى پيك أجل، سالم و مريض، پير و جوان، زن و مرد، شب و روز، كودك و بزرگ، عالم و جاهل و ديگر امور تفاوتى ندارد، انسان بايد بسيار مواظب عاقبت امر خويش باشد.

•    بعضى اشخاص به هنگام مرگ در بدترين حالات هستند؛ در مجلس گناه، در حال مستى، در حال سرقت و دزدى و مانند آن.
• و برخى ديگر در بهترين حالات؛ مثل اين كه نماز صبحش را خوانده و پس از نماز سر بر سجدۀ شكر نهاده، و در همان لحظه به ملاقات خداوند مى‌شتابد. يا در حال طواف، يا در حال روزه، يا در جبهه و در حال جهاد و مانند آن جان به جان آفرين تسليم مى‌كند.

   به ما سفارش شده است كه هميشه آماده باشيم، اگر گناهى كرده‌ايم توبه كنيم، اگر حقّى از كسى بر گردن داريم فوراً بپردازيم. و انجام اين امور را به ديگران و آينده واگذار نكنيم. معيار رستگارى، عقيده و انديشه‌هايى است كه هنگام مرگ همراه انسان است؛ چه بسيار افرادى بودند كه در طول عمر خود در مسير خدايى نبودند، ولى به هنگام مرگ عاقبت به خير شدند! و برعكس اشخاصى هم وجود داشتند كه در طول زندگى به ظاهر در مسير حق بودند، ولى عاقبت به شر گرديدند! .

   رمز عاقبت به خير شدن اين است كه انسان هميشه آماده باشد و حقوق اللّه و حقوق الناس را پرداخته باشد؛ چرا كه در زمان حيات و زندگى ممكن است با قطراتى اشك دريايى از آتش را خاموش كرد، امّا بعد از مرگ پرونده‌ها بسته مى‌شود و امكان جبران وجود ندارد.

یکصد و ده سرمشق از سخنان حضرت علی (ع)، صفحه 126

  قال على عليه السلام:

 «يا كُمَيْلُ! قُلْ عِنْدَ كُلِّ شِدَّةٍ «لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ اِلّا بِاللّهِ الْعَلِىِّ الْعَظيمِ» و قُلْ عِنْدَ كُلِّ نِعْمَةٍ «اَلْحَمْدُلِلّهِ» تُزْدَدْ مِنْها، وَ اِذا اَبْطَأَتِ الْاَرْزاقُ عَلَيْكَ «فَاسْتَغْفِرِ اللّهَ» يُوَسَّعُ عَلَيْكَ فيها» ؛

«اى كميل:

• در مواجهه با هر مشكلى بگو: «لا حول و لا قوّة الّا باللّه» خداوند كفايت آن مشكل را مى‌كند
•  و هرگاه نعمتى به تو رسيد بگو: «الحمدللّه» تا سبب فزونى نعمت گردد،
•  و هرگاه روزى تو به تأخير افتاد، «استغفار كن» كه باعث گشايش روزى است!».

   شرح و تفسير

از سوى معلّمى بزرگ همچون على عليه السلام براى شاگرد مستعدّى چون كميل، سه ذكر بسيار عالى و مهمّ براى سه هدف بزرگ بيان شده است. آرى همه چيز در نزد معصومين عليهم السلام هست؛ حتّى اوراد و اذكار، و نيازى به ديگران نمى‌باشد.

   گفتن سه ذكر فوق، در سه زمان مخصوصى كه در روايت آمده است، آثار مهمّى دارد؛ ولى آنچه كه مهمّ است توجّه به اين نكته كه: «ذكر، فقط لقلقۀ زبان نيست» بنابراين، اگر به مفهوم اين ذكرهاى جالب، توجّه نكنيم و پيام آن‌ها را در جامعه پياده نكنيم، آن آثار را نخواهد داشت. 

• معناى ذكر «لا حول و لاقوّة الا باللّه» اين است كه تمام قدرت‌ها به دست خداست و حلّال همۀ مشكلات اوست و هر چه هست از ناحيۀ اوست. اگر اين معنى را باور كنيم و در نتيجه با تمام وجود به در خانۀ او برويم و ايمانمان به اين مفاهيم قوى شود، يعنى حالتى شبيه حالت غريق در دريا پيدا كنيم، كه جز قدرت خداوند به هيچ چيز ديگر فكر نكنيم، خداوند در مشكلات ما را كفايت خواهد كرد.

• پيام ذكر «الحمدللّه» اين است كه با رسيدن به نعمتى مغرور نشويم و حقيقتاً نعمت را از جانب او بدانيم، از آن سوء استفاده نكنيم، بخل نورزيم، در اين صورت نه تنها نعمت باقى مى‌ماند، بلكه فزونى مى‌يابد.

• و ذكر سوم (استغفراللّه) نيز چنين است. معناى استغفار اين است كه ديگر به سراغ گناه نرويم؛ زيرا يكى از عوامل معضلات اقتصادى در جامعه گناهان است، جامعۀ گناهكار جامعۀ فقيرى نيز خواهد بود .

البتّه بروز اين مشكلات به هنگام گناه، زنگ بيدارباشى است براى مؤمنان. با اين بينش، بروز مشكلات فوق خود نعمت است، بدين جهت خداوند كفّار را به حال خود رها كرده و براى بيدارى آن‌ها زنگ بيدارباش نمى‌زند، تا در گناهان خويش غرق شوند.

_{یکصد و ده سرمشق از سخنان حضرت علی (ع)، صفحه 20}

هشام بن سالم گفت: امام صادق (ع) فرمود: از پدرم شنيدم و او از پدرش شنيد كه مردى نزد امير المؤمنين (ع) از جاى برخاست و به او گفت:

يا امير المؤمنين! پروردگارت را با چه چيزى شناختى؟

فرمود:

• با به هم خوردن عزم و اراده
•  و شكسته شدن همّت،

 هر گاه كه چيزى را قصد كردم، خدا ميان من و قصدم حايل شد و من چيزى را اراده كردم ولى قضاى الهى با آن مخالفت نمود، پس دانستم كه سامان دهندۀ كارها كسى غير از من است.

آن شخص گفت: چگونه سپاس نعمت‌هاى خدا را به جاى آوردى؟

فرمود: به بلايى توجه كردم كه از من دور كرده و ديگرى را به آن مبتلا ساخته است، پس دانستم كه به من نعمت داده و سپاسگزارى كردم.

آن شخص گفت: براى چه ملاقات او را دوست دارى؟

فرمود: وقتى ديدم كه او دين فرشتگان و پيامبران و انبياى خود را براى من برگزيده، دانستم كه كسى كه مرا اين گونه گرامى داشته، مرا فراموش نمى‌كند، پس ملاقات او را دوست داشتم.

جـــــانم فــــدای مـــولا

_{الخصال (ترجمۀ جعفری) - 1، صفحه 57}

روزی علی (عليه السلام) نقل كرد كه پيامبر (صلي الله عليه وآله) فرمود: زيرك ترين و هشيارترين انسانها كسي است كه خود را به حساب بكشد و براي بعد از مرگ خود كار بكند.
مردي پرسيد: اي اميرمؤ منان ! چگونه نفس خود را به حساب بكشد؟.
امام فرمود: وقتي كه صبح كرد و سپس آن روز فرا رسيد به خويشتن بازگردد و خطاب به خود بگويد:

ای نفس ! امروز روزي بود كه بر تو گذشت ، و هرگز ديگر باز نمي گردد، و خداوند از تو سوال مي كند كه :

• اين روز را در چه راهي به پايان رساندي ،
• چه كاري در آن كردي ،
•  آيا خدا را به ياد آوردي و او را ستودي ؟
• آيا نيازهاي مؤ منان را برآوردي ؟
• آيا رفع اندوه از مؤ مني نمودي ؟
• آيا در غياب مؤ من نزد اهل  و فرزندانش آبروي او را حفظ كردي ؟
• و پس از مرگ او، آيا آبرويش را در ميان بازماندگانش نگه داشتي ؟
•  آيا از غيبت و بدگويي پشت سر مؤ من خودداري نمودي ؟ 
• آيا مسلماني را ياري كردي ؟  تو در اين روز چه كردي ؟

اگر در پاسخ گفت : كارهاي نيك انجام دادم ، خدا را حمد و سپاس كن و تكبير بگو به خاطر توفيقي كه نصيب تو شده است ،

و اگر گفت : امروز گناه كردم يا كوتاهي نمودم از درگاه خداوند استغفار و طلب آمرزش كن و تصميم بگير كه ديگر تكرار گناه نكني .

داستان صاحبدلان ، محمد محمدی اشتهاردی

براى امير المومنين عليه السلام نامه‏ اى از معاويه رسيد .

مهر نامه را شكست و قرائت كرد : ” از طرف امير المومنين و خليفة‏ المسلمين ، معاويه بن ابى سفيان براى على :‏

اى‏ على !
در جنگ جمل هر چه خواستى با ام المومنين‏ ، عايشه و اصحاب رسول خدا ، طلحه و زبير كردى‏ اكنون مهياى جنگ باش “

حضرت جواب نامه را اينگونه نوشت :

از طرف عبدالله ، تو به رياست‏ مى نازى و من به بندگى خداوند. من آماده جنگ‏ هستم به همان نشان كه ” انا قاتل جدك و عمك و خالك ؛ من همان قاتل پدربزرگ و عمو و دايى تو هستم ”

سپس نامه را مهر و امضاء فرمود و از شاگردانش كه در محضرش بودند ، پرسيد : كيست كه‏ اين نامه را به شام ببرد ؟ كسى جواب نداد
دوباره حضرت سوالش را تكرار فرمود و اين بار طرماح از ميان جمعيت برخاست و عرض كرد : على‏ جان ! من حاضرم‏ .

حضرت ضمن اينكه او را از متن‏ تند نامه آگاه كرد ، فرمود : طِرِمّاح !

به شام كه‏ رفتى مواظب آبروى على باش. ‏ طرماح گفت : سمعاً و طاعة‏ً .

آنگاه نامه را گرفت و بسوى شام حركت كرد. معاويه در باغ قصرش بود كه عمرو عاص خبر رسيدن‏ يكى از شاگردان على را به او رساند.
معاويه‏ فورا دستور داد كه بساطى رنگين پهن كنند تا شكوه آن،  طرماح را تحت تاثير قرار بدهد و او را به لكنت بيندازد. دستور انجام شد طرماح وقتى‏ وارد شد و آن فرشهاى رنگين و بساط مفصل را ديد ، بى اعتناء با همان كفشهاى خاك آلوده اش قدمها را بر فرشها گذاشت ، خود را به معاويه رساند و همانطور كه او بر مسندش لميده بود ، طرماح نيز لم داد و پاهايش را دراز كرد.

اطرافيان معاويه‏ به طرماح اعتراض كردند كه ” پاهايت را جمع كن ” اما او گفت : تا آن مردك ( معاويه ) پاهايش را جمع نكند ، من هم پاهايم را جمع نخواهم كرد

عمرو عاص به معاويه در گوشى گفت : اين مردى‏ بيابانيست و كافيست كه تو سر كيسه ات را كمى شل‏ كنى تا او رام بشود و لحنش را هم عوض كند.

معاويه ضمن اينكه دستور داد تا سى هزار درهم‏ پيش طرماح بگذارند ، از او پرسيد : از نزد كه‏ به خدمت كه آمده اى ؟
طرماح گفت : از طرف خليفه‏ برحق ، اسدالله ، عين الله ، اذن الله ، وجه‏ الله ، امير المومنين على بن ابيطالب نامه اى‏ دارم براى امير زنازاده ،فاسق، فاجر، ظالم ،خائن ، معاوية بن ابى سفيان‏ .

معاويه ناراحت از اينكه‏ سى هزار درهم نيز نتوانسته است كه اين شاگرد على عليه السلام را ساكت كند ، گفت : نامه را بده ببينم

 طرماح گفت : روى پاهايت مى ايستى ، دو دستت را دراز ميكنى تا من نامه على عليه‏ السلام را ببوسم و بتو بدهم‏.

معاويه گفت : نامه‏ را به عمرو عاص بده‏ .

طرماح گفت : اميرى كه ظالم‏ است ، وزيرش هم خائن است و من نامه را به خائنى‏ چون او نميدهم‏ .

معاويه گفت : نامه را به يزيد بده‏.

طرماح گفت : ما دل خوشى از شيطان نداريم‏ چه رسد به بچه اش‏.

معاويه پرسيد : پس چه كنيم ؟
طرماح گفت : همانكه گفتم‏.

بالاخره معاويه نامه‏ را گرفت و خواند بعد هم با ناراحتى تمام، كاتبش‏ را احضار كرد تا جواب نامه را اينگونه بنويسد:  ” على ! عده لشكريان من به عدد ستارگان آسمان‏ است‏ مهياى نبرد باش.

“ طرماح برخاست و گفت : من خودم جواب نامه ات را مى دهم‏.

على عليه‏ السلام خود به تنهايى خورشيديست كه ستارگان تو در برابرش نورى نخواهند داشت‏ .

سپس خواست برود كه معاويه گفت:  ” طرماح ! سى هزار درهمت را بردار و سپس برو “
 اما طرماح بى اعتناء به‏ حرف معاويه و بدون خداحافظى راه كوفه را در پيش‏ گرفت‏ .

معاويه رو به عمرو عاص كرد و گفت : حاضرم‏ تمام ثروتم را بدهم تا يكى از شما به اندازه‏ يكساعتى كه اين مرد از على طرفدارى كرد ، از من‏ طرفدارى كند .

عمرو عاص گفت : بخدا اگر على به‏ شام بيايد ، من كه عمرو عاصم نمازم را پشت سر او ميخوانم اما غذايم را سر سفره تو ميخورم.

‏

  الأختصاص ص ١٣٨

في حديثه ( عليه‏السلام )فَإِذَا كَانَ ذَلِكَ ضَرَبَ يَعْسُوبُ الدِّينِ بِذَنَبِهِ فَيَجْتَمِعُونَ إِلَيْهِ كَمَا يَجْتَمِعُ قَزَعُ الْخَرِيفِ

يعسوب الدين السيد العظيم المالك لأمور الناس يومئذ و القزع قطع الغيم التي لا ماء فيها

***

 در گفتار آن حضرت عليه السّلام است (كه از عظمت و بزرگى حضرت صاحب الزّمان «عجّل اللّه فرجه» خبر داده)

 چون وقت آن برسد آقاى بزرگوار و پيشواى دين (از پنهان بودن و نگرانى آشكار گرديده بر مقام سلطنت و خلافت خود) مستقرّ و پابرجا گردد، پس (مؤمنين از اطراف جهان) نزد آن بزرگوار گرد آيند چنانكه پاره‏ هاى ابر در فصل پاييز گرد آمده به هم مى ‏پيوندد

(اين فرمايش صريح است به اينكه امام زمان عليه السّلام زنده و از دشمنان پنهان و در روى زمين سير ميكند و هر وقت خدا بخواهد آشكار ميشود،

سيّد رضىّ «عليه الرّحمة» فرمايد:) يعسوب الدّين يعنى سرور بزرگوار و زمامدار كارهاى مردم در آنروز (و فرمايش آن حضرت ضرب بذنبه يعنى امام زمان پس از نگرانى پابرجا مى ‏گردد، زيرا يعسوب در لغت بمعنى پادشاه زنبور عسل است كه بيشتر از روز را بدو بالش پرواز مى ‏نمايد، و چون دم بزمين گذار و حركت و پرواز را ترك نموده مستقرّ ميشود) و قزع پاره‏ هاى ابر است كه (رقيق و نازك است خواه آب دار و خواه) بى آب و باران باشد (چنانكه لغت نويسان معنى آنرا بطوري كه بيان شد ضبط نموده ‏اند، و اينكه اصحاب حضرت قائم عليه السّلام را به پاره ‏هاى ابر پاييز تشبيه نموده براى آنست كه‏ پاييز اوّل زمستان است و ابرهاى پراكنده در آن هنگام بزودى بهم مى ‏پيوندند).

نهج، غرائب