روزى امام علىّ بن ابى طالب ، اميرالمؤ منين صلوات اللّه عليه عبورش به گروهى از مسلمان ها افتاد كه در گوشه اى از مسجد را اشغال كرده بودند و به عبادت مشغول بودند.

حضرت علىّ عليه السلام نزديك ايشان رفت و فرمود: شما چه كسانى هستيد؟ و چه مى كنيد؟

در پاسخ به حضرت ، اظهار داشتند: ما بر خداوند توكّل كرده ايم و عبادت او مى كنم .

حضرت فرمود: خير، چنين نيست ؛ بلكه شما بى عار و مُفت خور مى باشيد، چنانچه راست مى گوئيد و توكّل برخداوند متعال داريد، بگوئيد كه در چه مرحله اى از توكّل قرار داريد؟

گفتند: اگر چيزى به ما برسد، مى خوريم و قناعت مى كنيم و چنانچه چيزى به ما نرسد، صبر و تحمّل مى نمائيم .
سپس امام علىّ عليه السلام خطاب به ايشان كرد و با صراحت فرمود: سگ هاى محلّه ما نيز چنين روشى را دارند.

آنان با خون سردى گفتند: پس ما چه كنيم ، شما بفرمائيد كه چه رفتارى داشته باشيم ؟

حضرت فرمود: بايستى آنچه را كه ما يعنى ، پيامبر خدا و اهل بيت عصمت و طهارت عليهم السلام انجام مى دهيم ؛ شما مسلمان ها نيز چنان كنيد.
گفتند: شما چه كارهائى را انجام مى دهيد، تا ما تبعيّت نمائيم ؟

امام عليه السلام فرمود: ضمن سعى و تلاش و كار و عبادت ، آنچه به ما برسد پس از مصرف ، اضافه آن را بذل و بخشش مى كنيم و اگر چيزى درآمدى نيافتيم ، خداوند منّان را؛ در هر حال شكر و سپاس مى گوئيم .

مستدرك الوسائل : ج 11، ص 220، ج 20.

امير مؤ منان حضرت على (علیه السلام ) در سفرى با يكى از يهوديان خيبر، هم سفر گرديد، با هم حركت كردند تا به رودخانه اى كه عرض طولانى داشت و آب در آن بود رسيدند، در آن جا پل يا وسيله ديگرى نبود، كه به آن طرف رودخانه بروند، با توجه به اين كه ، يهودى ، على (علیه السلام ) را نمى شناخت . يهودى آهسته دعايى خواند و بر روى آب به راه افتاد، بى آن كه غرق شود، خود را به آن سوى رودخانه رساند.  سپس رو به على (علیه السلام ) كرد و گفت :

لو عرفت كما عرفت لجزت كما جزت :(اگر آن چه را من مى دانم تو مى دانستى (آن را مى گفتى ) و همانند من از روى آب به اين طرف مى آمدى ، بى آن كه غرق شوى ).

على (علیه السلام ) فرمود: اى يهودى همان جا توقف كن ، تا من نيز بيايم .

 حضرت على (علیه السلام ) متوجه خدا شد، و به اذن پروردگار از روى آب قدم برداشت ، و خود را به آن سوى رودخانه رساند.

يهودى تعجب كرد و به دست و پاى على (علیه السلام ) (كه آن حضرت را نمى شناخت ) افتاد و عرض كرد: ((اى جوان ! چه گفتى كه آب در زير پاى تو مانند سنگ سخت شد و از روى آن به اين طرف آمدى ؟!)) 

امام على (علیه السلام ) به او فرمود: ((تو چه گفتى كه بر آب قدم نهادى و رد شدى ؟)) 

يهودى گفت : ((من خدا را به وصى اعظم محمد (صلی الله علیه واله ) خواندم ، خداوند به من لطف كرد، و از روى آب گذشتم )). 

حضرت على (علیه السلام ) فرمود:((آن وصى محمد(صلی الله علیه واله ) من هستم )).

يهودى گفت :((به راستى كه حق مى گويى ، آن گاه قبول اسلام كرد و در حضور على (علیه السلام ) به افتخار اسلام نايل آمد.

 سفينة البحار، ص 648.

حاکم حسکانی از علماء بزرگ اهل سنت وصاحب تفسیر روایی شواهدالتنزیل ذیل آیه 101 سوره آل عمران(هدی الی صراط المستقیم) باذکر روایت بسیاری صراط مستقیم را راه پیامبر صلی الله علیه واله و اهل بیت علیهم السلام معرفی کرده ومی گوید:

ابى جعفر الباقر عليه السّلام از پدر و او از جدش نقل كرده است كه رسول اللَّه صلى اللَّه عليه و آله فرمود:

من سرّه (من اراد) ان يجوز على الصّراط كالرّيح العاصف و يلج الجنّة بغير حساب فليتولّ وليّى و وصيّي و صاحبى و خليفتى على اهلى علىّ بن ابى طالب عليه السّلام و من اراد ان يلج النّار ….

هر كسى مشتاق است كه از پل صراط مثل باد تند پاييزى بگذرد و خود را بدون حساب به بهشت جاويدان برساند، ولايت ولىّ و وصىّ و مصاحب و خليفه من، على بن ابى طالب عليه السّلام را بپذيرد و بر دل بسپارد. و هر كسى مى ‏خواهد در آتش جهنّم سرنگون شود، ولايت على بن ابى طالب عليه السّلام را رها كند.

به عزّت و جلال پروردگارم سوگند، على عليه السّلام باب اللَّه است، هيچ كسى وارد نمى ‏شود، مگر از آن باب، و او صراط مستقيم است، على عليه السّلام آن كسى است كه خداوند، در روز قيامت از ولايت او سؤال خواهد كرد.

شواهدالتنزیل، ج1،ص76.

در باب فضایل امیرالمومنین علیه السلام روایات بسیاری از سوی اهل سنت وارد شده که از جملۀ آن روایاتی است که در مورد علم آن حضرت آورده اند.

حاکم حسکانی از محدثان و حافظان بزرگ اهل سنت در تفسیر شواهد التنزیل( قرن پنجم،از مهمترين متون كهن،  كه به تفصيل به فضائل و مناقب امير المؤمنين على عليه السلام و خاندان وى پرداخته است) ذیل آیۀ« وعلّم آدم الاسماءکلها» آورده است:

[حضرت]مصطفى صلّى اللَّه عليه و آله علم و دانش امير المؤمنين على عليه السّلام را شبيه آدم قرار داد.

سپس می گوید:

حدثنا… عن أبي الحمراء: قال كنا عند النبي ص فأقبل علي فقال رسول الله: من سره أن ينظر إلى آدم في علمه، و نوح في فهمه و إبراهيم في حلمه فلينظر إلى علي بن أبي طالب‏،

 نزد حضرت رسول صلی الله علیه واله بودیم که علی(علیه السلام) آمد، پس پیامبر فرمود: هر كسى اراده كند به علم آدم و فهم نوح و حلم ابراهيم بنگرد به على بن ابى طالب نظاره كند.

روايت ديگرى از ابى راشد از ابى حمراء به گونه ‏اى ديگر نقل شده است:

من اراد ان ينظر الى آدم في علمه و الى نوح في فهمه و الى ابراهيم في حلمه و الى يحيى في زهده و الى موسى في بطشه فلينظر الى على بن ابى طالب عليه السّلام‏

يعنى: هر كسى بخواهد به علم آدم و فهم نوح و حلم ابراهيم و زهد يحيى و هيبت و قدرت موسى نظاره كند به على بن ابى طالب عليه السّلام بنگرد و اين صفات را در او مشاهده كند.

ابو معاويه از اعمش و او از مجاهد نقل مى‏ كند كه ابن عباس گفت، رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله در فضل و علم على عليه السّلام فرمود:

انا مدينة العلم و على بابها، فمن اراد العلم فليأت الباب.

من شهر علم و على عليه السّلام در آن است پس هر كسى طالب علم است بايد از در علم وارد شود.

ابن عباس از شاگردان و نزديكان على عليه السّلام مى‏ گويد: بارها شنيده‏ ام كه على عليه السّلام‏

مى‏ گفت؛ در سينه من علم كثير و معلومات فراوانى جمع است‏.

اسحاق نقل مى‏ كند كه انس بن مالك گفت: رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله به دخترش فاطمه عليها السّلام فرمود:

زوّجتك يا بنيّة اعظم النّاس حلماً و اقدمهم سلماً و اكثرهم علماً .

اى دختر عزيزم! تو را به ازدواج شخصى درآوردم كه از نظر همه كمالات معنوى سرآمد روزگار است او را حلمى عظيم و علمى كثير و سابقه‏ اى درخشان در اسلام است، و در مسلمانى نخستين فرد است.

 حاكم ابو عبد اللَّه حافظ از ابو بكر بن ابى دارم و او از خالد بن خفّاف و او از عامر و او از ابن عباس در باب علم على عليه السّلام روايت جالبى را نقل مى‏ كند. كه چنين است:

العلم عشرة اجزاء، اعطى علىّ بن ابى طالب منها تسعة، و الجزء العاشر بين جميع النّاس و هو بذلك الجزء اعلم منهم.

علم ده جزء است. نه جزء آن به على بن ابى طالب عليه السّلام عطا شد، و مختص آن حضرت گرديد؛ امّا جزء دهم بين همه مخلوقات عالم تقسيم شد. و امير المؤمنين عليه السّلام در آن يك جزء نيز سرآمد همه عالميان است‏ .

شواهد التنزيل لقواعد التفضيل‏، حسكانى،عبيد الله بن احمد،جلد1، ص103.

أَ فَلَمْ يَسِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَتَكُونَ لَهُمْ قُلُوبٌ يَعْقِلُونَ بِها أَوْ آذانٌ يَسْمَعُونَ بِها فَإِنَّها لا تَعْمَى الْأَبْصارُ وَ لكِنْ تَعْمَى الْقُلُوبُ الَّتِي فِي الصُّدُورِ (حج/46)
آيا آنان در زمين سير نكردند تا دل‏هايى داشته باشند كه با آن حقيقت را درك كنند، يا گوش‏هايى كه با آن حقيقت را بشنوند؟ البتّه چشم‏هاى آنان كور نيست، لكن دل‏هايى كه در سينه دارند نابينا است.

در این آیۀ شریفه وموارد مشابه آن در قرآن خداوند به بندگانش توصیه به گردشگری در زمین می کند. به راستی این دستور وتاکید برای چیست؟

 ويرانه‏ هاى كاخهاى ستمگران و مساكن ويران شده جباران و دنيا پرستان كه روزى در اوج قدرت مى‏ زيستند، هر يك در عين خاموشى هزار زبان دارند و با هر زبانى هزاران نكته مى ‏گويند.
اين ويرانه‏ ها، كتابهاى گويا و زنده‏ اى است از سرگذشت اين اقوام، از نتائج اعمال و رفتارشان و از برنامه‏ هاى ننگين و كيفر شومشان.
اين زمين‏ه اى خاموش، و آثارى كه در اين ويرانه‏ ها به چشم مى‏ خورد، چنان نغمه هاى شورانگيزى در جان انسان مى‏ دمند كه گاه مطالعه يكى از آنها به اندازه مطالعه يك كتاب قطور به انسان درس مى‏ دهد، و با توجه به تكرار تاريخ كه اصل اساسى زندگى انسانها است آينده را در برابرش مجسم مى‏ كنند آرى مطالعه آثار گذشتگان گوش را شنوا، چشم را بينا مى ‏سازد.
و به همين دليل در بسيارى از آيات قرآن، دستور جهانگردى داده شده است، اما جهانگردى الهى و اخلاقى كه دل عبرت بين از ديده بيرون آيد و ايوان مدائن و قصرهاى فراعنه را آئينه عبرت بداند، گاهى از راه دجله سرى به مدائن زند و گاه سيلابى از اشك همچون دجله بر خاك مدائن جارى سازد.(تفسیرنمونه،ج14،129)

اما برای دریافت این عبرت ها نیاز به ابزار داریم ولذا در ادامۀ آیه بامعرفی این ابزار به نتیجۀ کارپرداخته ومی فرماید: فَتَكُونَ لَهُمْ قُلُوبٌ يَعْقِلُونَ بِها أَوْ آذانٌ يَسْمَعُونَ بِها فَإِنَّها لا تَعْمَى الْأَبْصارُ ؛ استفاده از سه ابزار عقل«يَعْقِلُونَ»، گوش«يَسْمَعُونَ» وچشم«الْأَبْصارُ »

حضرت امام زين العابدين عليه السلام در باره اين دو نوع چشمى كه آيه مورد بحث مى‏ گويد مى ‏فرمايد: عبد داراى چهار چشم است. دو چشم دارد كه امر دين و دنياى خود را به وسيله آنها مى ‏بيند. و دو چشم ديگر دارد كه امر آخرت خود را به واسطه آنها  می نگرد. هر گاه خدا خير كسى را بخواهد آن دو چشم وى را باز مى‏ كند كه در قلبش هستند، و او عيب و امر خود را به وسيله آنها مى‏ بيند. اما هنگامى كه خدا غير از خير را براى كسى اراده كند قلبش را به حال خود واگذار مى ‏نمايد(تفسیرآسان/ج13/179)

وَ قُل لِّعِبَادِى يَقُولُواْ الَّتىِ هِىَ أَحْسَنُ إِنَّ الشَّيْطَنَ يَنزَغُ بَيْنهَُمْ إِنَّ الشَّيْطَنَ كاَنَ لِلْانسَانِ عَدُوًّا مُّبِينًا؛

و به بندگانم بگو: سخنى گويند كه نيكوتر است، چرا كه شيطان (با سخنان ناموزون) ميان آنان فتنه و فساد مى ‏كند. همانا شيطان همواره براى انسان، دشمنى آشكار بوده است‏(اسراء/53)

خداوند، آفريدگار بهترين‏هاست و از ما نيز بهترين‏ها را مى ‏خواهد بهترين عمل، «لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا» (هود/7) بهترين سخن «يَقُولُوا الَّتِي هِيَ أَحْسَنُ» و بهترين حرفها را پيروى كردن. «فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ»(زمر/18)

در این آیۀ شریفه از ما می خواهد سخنی را بگوییم که نیکو باشد، نه هر کلامی . سخن خوب گفتن غیر از خوب سخن گفتن است. برخی سخن خوب، خوب می داننداما توانایی خوب گفتن را ندارند وبرعکس برخی افرادخوب سخن می گویند(که اغلب اینگونه است)ولی سخن خوب ونیکو نمی گویند. تنها بیان خوب دارند. کسی که می خواهد دیگران را دعوت به نیکی کند بایدهم سخنان نیکو بداند وهم خوب سخن گفتن را چرا که اینها لازم وملزوم یکدیگرندوسخن نیکو بدون بیان خوب بی تاثراست و بیان نیکو داشتن  بدون داشتن حرفهای خوب مثمر ثمر نیست.

«كلام احسن» شامل هر نوع سخن شايسته است، همچون: سلام، دعا، ارشاد، اظهار محبّت، امر به معروف و نهى از منكر، ذكر خدا، توبه و استغفار و امثال آن.

بنابراین در دعوت به كلام نيكو، بايد خود نيكو سخن بود. «يَقُولُوا الَّتِي هِيَ أَحْسَنُ»

كلام و گفتار خوب، زمينه‏ ساز محبّت، و سخن‏ ناروا، زمينه‏ ساز انواع وسوسه‏ هاى شيطانى است. آرى سخن نيكو، زمينه‏ ى وسوسه را مى‏ زدايد.«يَقُولُوا الَّتِي هِيَ أَحْسَنُ إِنَّ الشَّيْطانَ يَنْزَغُ» …

 لازمه‏ ى عبوديّت، خوش‏ گفتارى با ديگران است. «لِعِبادِي، يَقُولُوا الَّتِي هِيَ أَحْسَنُ»