شب قدر، شب زنده داری یا خود زنده داری؟
شبهايي كه به نام شب قدر موسوم اند، شاهد برگزاري مراسم احياء از سوي مساجد و حسينه و … مي باشيم كه هر يك مقيد به انجام مراسم دعا و نيايش از پاسي از شب تا هنگام سحر بوده و در اين ميان شب زنده داران عزيز نيز كه به اميد بهره معنوي بيشتر قدم به مراسم گزارده اند پا به پاي آنان تا سحر بيدارند.
احياء شب قدر به بيدار بودن شب تا سحر خلاصه نمي شود اين بيدار بودن هدفي پشتش نهفته است و آن عبادت است، بله، قرائت دعا و قرآن نيز در اين شب عبادت است اما به قول شاعر :
ميان ماه من تا ماه گردون تفاوت از زمين تا آسمان است
از بزرگترين اهداف احياء و شب زنده داري ها رجوع و بازگشت به خداست، هدف برقرار كردن ارتباط دلي و روحي با خداوند متعال است نه صرف ايراد كردن دعاهايي كه با حال كسالت و بي توجهي،صرفا لقلقه زبان بوده و آبي از آن گرم نمي شود.
اين روزها بازار وردها بسي گرم و شلوغ است، ارتباط با خدا به وردي كه سابق ميان مردم رايج بوده فروكاسته شده و متأسفانه افراد به دعا به چشم همان ورد نگاه مي كنند كه چطور بخوانند و چند بار تكرار كنند.
امام كاظم (عليه السلام ) فرموده است، هر كس شب قدر غسل كند و تا طلوع سپيده، شب زنده داري كند، از گناهان خود بيرون مي رود.
شب قدر نيز از اين امر مستثني نيست، غافل از آنكه با يك جمله و سخني كه از اعماق وجودت بر مي آيد مي تواني شب قدر را قدر نهي و با يك استغفرالله كه از صميم قلب به زبان مي آوري رحمت خداوندي را شامل حالت كني، و با لحظه اي خلوت كردن با خداي خود و در دل كردن با او رابطه ات را با ذات يگانه اش محكم تر و عميق تر سازي. بدان آنچه در اين بين حائز اهميت است شوق و نشاط در برقراري ارتباط با خداست، نه تحمل رنج بيداري شب تا صبح و در آخر دست خالي به خانه خويش بازگشتن.
شركت در مراسم و محافل احياء درست است كه در بردارنده فوايد و نتايج مطلوبي نيز هست اما آيا در ميان اين خستگي محافل و شلوغي و ازدحامش مي توان راهي به سوي خلوت با خدا يافت ؟ آيا نمي توان فرصت را طلائي ساخت و به جاي پرداختن به اورادي خاص روح و دل شب زنده دار را، آن هم نه در چند ساعت بلكه در زمان كمتري به گونه ايي كه از شب زنده داريش شادمان باشد، صيقل داد؟ چه نيكوست اي دوست عزيز اگر محفلي را ترتيب مي نهي هدفت بيدار كردن دلهاي شب زنده داران باشد نه باز نگاه داشتن چشمانشان.
شب قدر، شبي است بزرگ. شبي كه صاحب دلان در طول سال انتظار رسيدنش را مي كشند. شبي كه به گفته قرآن ملائكه از آسمان به زمين مي آيند و تقدير يك سال ديگر، براي بندگان رقم مي خورد. شبي كه مي توان آن را آغازي نو دانست.
از همين رو در روايات اسلامي تأكيدات فراواني بر بزرگداشت اين شب عظيم به وسيله شب زنده داري، مناجات، خواندن قرآن و ادعيه، برپا داشتن نمازهاي مستحبي و قرآن بر سر نهادن شده است. لكن بايد توجه داشت كه انجام اين سنت هاي نيكو لطمه اي بر واجبات نزند و خسراني جبران ناپذير را به دنبال نداشته باشد. برخي از واجباتي كه گاه در اين شب مورد غفلت واقع مي شوند در اين مجال بررسي خواهند شد.
ترك نماز صبح
معمولا چند ساعتي تا نماز صبح باقي است كه شب زنده داران به خانه بازمي گردند و پس از خوردن سحري خواب بر چشمانشان مستولي مي گردد. اين بهترين زمان براي شيطان است تا دست به كار شده و اجر شب زنده داران را ضايع كند. فرصتي مناسب براي ترك واجب به بهانه انجام مستحب. و بدا به حال كساني كه فريب شيطان را خورده و نتوانند بر خواب خوش چيره شوند. اين در حالي است كه صاحب ليالي قدر، امام علي (عليه السلام) در آخرين وصاياي خويش به امام حسن (عليه السلام) فرمودند:
نارضايتي پدر و مادر
شب قدر حال و هوايي ديگر دارد. هر كس دوست دارد به مكاني خاص رفته و با افرادي كه مي پسندد همنشين گردد. اين شور و اشتياق به ويژه در جوان ها رنگ و بويي ديگر دارد. در اين ميان والدين به دلائل گوناگون ممكن است با برخي از علائق فرزندان خويش مخالفت نمايند. به آن ها اجازه ندهند به تنهايي به هيئت بروند يا آنكه از آن ها بخواهند تا پاسي از شب نگذشته به خانه برگردند. شايد برخي از والدين به دليل كهولت سن يا بيماري، توان شركت در مراسم را نداشته باشند به همين خاطر از فرزندان خويش مي خواهند در خانه مراسم را به جا آورند. در اين ميان مخالفت فرزندان با آنان امري غيرقابل قبول در محضر حضرت حق خواهد بود چرا كه وظيفه فرزندان در قبال والدين بسيار سنگين است.
اسلام نيكي به پدر و مادر را در كنار عبادت خداوند قرار داده است و از مسلمين مي خواهد تمام توان خويش را براي پاسداري از حقوق آنان به پا دارند. در روايتي از امام صادق (عليه السلام) آمده است: «گناهي كه مانع استجابت دعا مي شود و زندگي را تيره و تار مي كند، نافرماني از پدر مادر است».[3]
مگر نه اينكه در شب قدر دست نياز به سوي بي نياز بلند مي گردد تا حاجات مادي و معنوي برآورده به خير گردد؟! پس اعمال اين شب با نارضايتي والدين تباه خواهند شد. امام هادي(عليه السلام) مي فرمايند: «آزردن و نافرماني پدر و مادر، نداري مي آورد و به خواري مي كشاند».[4]
برخي از افراد پس از ديدن دوست و آشنا فراموش مي كنند براي چه امري در اين مجلس حضور يافته اند. از ياد مي برند كه در مكاني عمومي حضور دارند. جايي كه ديگران براي به دست آوردن آرامش از دست رفته در طول سال، بدان پناه برده اند. همهمه و سر و صدا، به ويژه در هنگام سخنراني ها، يكي از بزرگ ترين مشكلات در مجالس مذهبي است كه منجر به ضايع شدن حقوق ديگران مي گردد. حقي كه خدا آن را نمي بخشد
ضايع كردن حقوق ديگران
اصولا در هنگام برگزاري مراسم هاي مذهبي، گروه زيادي از افراد، در مكاني محدود، كنار يكديگر مي نشينند و به انجام فرائض ديني مشغول مي شوند. اين با هم بودن به خودي خود بسيار زيباست و وحدت و يكدلي امت اسلامي را يادآور مي شود و مي تواند سبب ايجاد دوستي ها و مودت هاي فراواني گردد. بسياري از افراد پس از مدت ها يكديگر را در اين مجالس مي بينند. ديدارها تازه مي شود و دل ها شاد مي گردد. اما بايد توجه داشت كه اين بركات، آسيب هايي را نيز با خود به همراه خواهد داشت كه توجه به آن ها ضروري است. برخي از افراد پس از ديدن دوست و آشنا فراموش مي كنند براي چه امري در اين مجلس حضور يافته اند. از ياد مي برند كه در مكاني عمومي حضور دارند. جايي كه ديگران براي به دست آوردن آرامش از دست رفته در طول سال، بدان پناه برده اند. همهمه و سر و صدا، به ويژه در هنگام سخنراني ها، يكي از بزرگ ترين مشكلات در مجالس مذهبي است كه منجر به ضايع شدن حقوق ديگران مي گردد. حقي كه خدا آن را نمي بخشد. حضرت علي (عليه السلام) مي فرمايد: «اما ظلمي كه بخشوده نمي شود ظلمي است كه بعضي از بندگان خدا بر بعض ديگر مي كنند».[5]
و در روايت ديگري آن حضرت حتي اداي حق الناس را از حق الله مهم تر دانسته و مي فرمايد: «خداوند حقوق بندگانش را مقدم بر حقوق خود قرار داده و كسي كه حقوق بندگانش را رعايت كند حقوق الهي را نيز رعايت خواهد كرد».[6]
عدم توجه به حال كودكان
يكي از امور شايع در شب هاي قدر، و به طور كلي هيئات مذهبي، آن است كه مادران فرزندان نوزاد و خردسال خويش را با خود به مجالس مي آورند بي آنكه توجهي به وضعيت روحي فرزند و ميزان تاب و توان آن داشته باشند. برخي از نوزادان و كودكان توان تحمل جمعيت زياد را ندارند و در مجالس شلوغ بي تاب گشته و شروع به گريه مي كنند كه نتيجه آن چيزي جز آزار خود كودك، مادر و سايريني كه در مجلس حضور يافته اند نخواهد بود. پيامبر اكرم (صلي الله عليه و آله) به ياران خويش توصيه مي نمودند: «فرزندان خود را به كسب سه خصلت تربيت كنيد: دوستي پيامبرتان و دوستي خاندانش و قرائت قرآن».[7] اما در كنار آن به آنان سفارش مي نمودند آنچه را كه انجام آن براي كودك سنگين و طاقت فرساست از او نخواهند.[8]
حضور در اين مجالس به همراه كودكاني كه تحمل فضا را ندارند نه تنها فايده اي نخواهد داشت بلكه ممكن است منجر به دوري و انزجار آن ها از اين مراسم ها شده و خاطراتي بد را برايشان به همراه داشته باشد. مادران و پدران بايد توجه داشته باشند كه عبادت و راز و نياز با خداوند مكان بردار نيست. هركس در هر مكاني مي تواند روي به سويش آورده و با او نجوا كند. چه بسا ثواب مادراني كه به منظور رعايت حال فرزندان، در خانه و از طريق راديو و تلويزيون به انجام اين سنت اقدام مي كنند عظيم تر از سايرين باشد چرا كه رسول خدا (صلي الله عليه و آله) فرموده اند: «هر كس كودك گريان خود را راضي كند تا آرام شود، خداوند از بهشت آن قدر به او مي دهد تا راضي شود».[9]
البته پسنديده بود اگر در مكان هاي برگزاري مجالس، جايي را براي مراقبت از كودكان قرار مي دادند تا هم والدين با آسايش خيال به عبادت بپردازند و هم كودكان از اين مجال براي بازي استفاده كرده و خاطره اي خوش در ذهنشان به جاي گذارد.
عدم رعايت نظافت
زماني كه انسان قرار است در مكاني عمومي حضور يابد بايستي نكات مربوط به نظافت فردي و عمومي را به خوبي رعايت نمايد. پوشيدن لباس هاي تميز، مسواك نمودن دهان و جلوگيري از ريختن زباله، هر چند كوچك و ناچيز، در مكان از امور مهمي است كه توجه بدان ها به ويژه براي شب زنده داران اهميتي بسيار زياد دارد. هر كس بايد خود را به رعايت اين امور مقيد سازد تا همگي بتوانند در محيطي سالم به انجام مناسك مذهبي بپردازند. امام رضا (عليه السلام) نظافت را در شمار اخلاق انبيا دانسته اند[10] و رسول خدا (صلي الله عليه و آله) فرموده اند: «خداوند زيباست و زيبايي را دوست دارد، بخشنده است و بخشش را دوست دارد، پاكيزه است و پاكيزگي را دوست دارد».[11]
پي نوشت ها :
1. ميزان الحكم/ج 4/ص 3539.
2. اسرار الصلاه، ص 34.
3علل الشرايع ج 2، ص 584.
4. بحارالأنوار(ط-بيروت) ج 71 ، ص 84.
5. نهج البلاغه، خطبه 175.
6. ميزان الحكمه، ج 2، ص 480.
7. كنزالعمال، ج16، ص456، ح45409.
8. كافي، ج 6، ص50.
9. الفردوس، ج3، ص549، ح5715.
10. كافي، ج 5، ص 567، ح 50.
11. نهج الفصاحه، ح 690.
منبع:موسسه تحقیقاتی حضرت ولی عصرعج
