سعد بن ابى خلف گويد: امام باقر (علیه السلام) عطسه كرد به آن حضرت گفته شد «يرحمك اللّه» (رحمت خدا بر تو باد) .

امام در پاسخ فرمود: « يغفر اللّه لكم و يرحمكم » (خدا شما را بيامرزد و رحمت كند) .

هر گاه شخصى در نزد او عطسه مى‌كرد مى‌فرمود: «يرحمك اللّه عزّ و جلّ» .  

امام محمّد باقر (علیه السلام) فرمود: هر گاه شخصى عطسه كند بايد بگويد: «الحمد للّه لا شريك له» (سپاس خدايى را كه شريكى براى او نيست)

و كسى كه براى او دعا مى‌كند بايد بگويد: «يرحمك اللّه» (خدا تو را رحمت كند) .

و عطسه‌كننده در پاسخ بگويد: «يغفر اللّه لك و لنا» (خدا تو و ما را بيامرزد) .

در كتاب خصال شيخ صدوق از حضرت على (علیه السلام) نقل شده است: هر گاه كسى از شما عطسه كرد پس برايش دعا كنيد و بگوييد: «يرحمكم اللّه» (خدا شما را بيامرزد) .

و او بگويد: «يغفر الله لكم و يرحمكم» (خدا شما را بيامرزد و رحمت كند) .

زيرا خداوند فرموده است: «چون كسى به شما تحيّت گفت، پس تحيّت دهيد به خوبتر از آن يا ردّ كنيد همان را» 

آداب معاشرت از دیدگاه معصومان علیهم السلام، صفحه 75

امام صادق (علیه السلام) فرمود:

از نشانه‌هاى تواضع آن است كه:

١-به نشستن در پايين مجلس خوشنود باشى.

٢-به كسى كه او را ملاقات مى‌كنى سلام نمايى.

٣-مجادله و بگو و مگو را رها كنى اگر چه حق با تو باشد.

٤-دوست نداشته باشى به خاطر تقوايى كه داراى ستايش شوى.

آداب معاشرت از دیدگاه معصومان علیهم السلام، صفحه 88

يَأَيهَُّا الَّذِينَ ءَامَنُواْ إِذَا قِيلَ لَكُمْ تَفَسَّحُواْ فىِ الْمَجَالِسِ فَافْسَحُواْ يَفْسَحِ اللَّهُ لَكُمْ وَ إِذَا قِيلَ انشُزُواْ فَانشُزُواْ يَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِينَ ءَامَنُواْ مِنكُمْ وَ الَّذِينَ أُوتُواْ الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ وَ اللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ(مجادله/11)

اى كسانى كه ايمان آورده ‏ايد، چون به شما گفته شود: «در مجالس جاى باز كنيد»، پس جاى باز كنيد تا خدا براى شما گشايش حاصل كند، و چون گفته شود: «برخيزيد»، پس برخيزيد. تا خدا [رتبه‏] كسانى از شما را كه گرويده و كسانى را كه دانشمندند [بر حسب‏] درجات بلند گرداند، و خدا به آنچه مى‏ كنيد آگاه است‏.

قرآن مجيد اين كتاب بزرگى آسمانى كه به منزله قانون اساسى مسلمين است حتى بسيارى از جزئيات مسائل اخلاقى و زندگى دست جمعى مسلمانان را ناگفته نگذارده و در لابلاى دستورات مهم و بنيادى به اين جزئيات نيز اشاره مى ‏كند، تا مسلمانان تصور نكنند تنها پايبند بودن به اصول كلى براى آنها كافى است.

  ” تفسحوا” از ماده” فسح” به معنى مكان وسيع است، بنا بر اين” تفسح” به معنى توسعه دادن مى‏ باشد و اين يكى از آداب مجلس است كه وقتى تازه واردى داخل مى ‏شود حاضران جمع و جورتر بنشينند، و براى او جا باز كنند، مبادا سرگردان، و احيانا خسته و شرمنده شود، اين موضوع يكى از وسائل تحكيم پيوندهاى محبت و دوستى است، بر عكس نجوى كه در آيات قبل به آن اشاره شده بود كه از عوامل نفرت و بدبينى و دشمنى است.

از آنجا كه گاهى مجلس آن چنان مملو است كه بدون برخاستن بعضى جا براى ديگران پيدا نمى ‏شود، و يا اگر جايى پيدا مى‏ شود مناسب حال آنها نيست در ادامه آيه مى ‏افزايد:” هنگامى كه به شما گفته شود برخيزيد برخيزيد” (وَ إِذا قِيلَ انْشُزُوا فَانْشُزُوا) .
نه تعلل جوييد و نه به هنگامى كه برمى ‏خيزيد ناراحت شويد، چرا كه گاه تازه واردها از شما براى نشستن سزاوارترند به خاطر خستگى مفرط، يا كهولت سن، و يا احترام خاصى كه دارند، و يا جهات ديگر، اينجاست كه بايد حاضران ايثار كنند و اين ادب اسلامى را رعايت نمايند.

سپس به بيان پاداش انجام اين دستور الهى پرداخته مى‏ افزايد:” اگر چنين كنيد خداوند كسانى را از شما كه ايمان آورده ‏اند و بهره از علم دارند درجات عظيمى مى ‏بخشد” (يَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجاتٍ) .
اشاره به اينكه اطاعت اين دستورات دليل بر ايمان و علم و آگاهى است.

تفسیرنمونه

1-روش تبليغ براى كفّار، انذار است. اگر انذار و هشدار در انسان اثر نكند، بشارت و وعده‏ ها نيز اثر نخواهند كرد. «سَواءٌ عَلَيْهِمْ أَ أَنْذَرْتَهُمْ أَمْ لَمْ تُنْذِرْهُمْ»

2- از شيوه‏ هاى تبليغ آن است كه دستورات مشكل، آسان جلوه داده شود

3- دعوت به مشتركات. «كَلِمَةٍ سَواءٍ بَيْنَنا وَ بَيْنَكُمْ» قرآن مى‏ تواند محور مشترك خوبى براى دعوت باشد، زيرا هم تاريخ انبيا را داردهم از تحريف به دور بوده است.

4-در تبليغ و دعوت ديگران، بايد به عقايد حقّه و مقدّسات طرف مقابل، احترام گذارد.

5- اظهار تأسف بر حال منحرفان، يكى از راههاى هشدار و تبليغ است. 

6-در شيوه ‏ى دعوت و تبليغ، بايد به اعتقادات و مشتركاتِ حقّ ديگران احترام گذاشت.

7- شيوه‏ ى تبليغ و تشويق، بايد مرحله ‏اى وتدریجی باشد.

8-شيوه تبليغ باید بر دو محور بيم و اميد استوار است. «مُبَشِّرِينَ وَ مُنْذِرِينَ»اما براى تربيت غافلان بايد بيشتر نذير بود، نه بشير. «إِنْ هُوَ إِلَّا نَذِيرٌ»

9- بيان سرنوشت شوم بدكاران تاريخ يكى از روش‏هاى ارشاد و تبليغ قرآن است. 

10- از شيوه‏ هاى تبليغ و هدايت كه پيامبر براى برانگيختن عقل مردم مورد استفاده قرار مى ‏دهد، بيان دليل در قالب سؤال است. «قُلْ أَ غَيْرَ اللَّهِ»

11-طرح و بيان حقايق به شكل سؤال و جواب از شيوه ‏هاى تبليغى قرآن است.

12- بيدار كردن فطرت‏ها، فعال كردن انديشه‏ ها و توجّه به احساسات، از بهترين شيوه‏ هاى تبليغ است.

13- در تبليغ بايد از امّ القرى و مراكز مهم شروع كرد و سپس به اطراف پرداخت و به اولويّت‏هاى منطقه ‏اى، مكانى و استراتژى توجّه شود. (به نقاط مركزى و محورى اولويّت دهيد.) «أُمَّ الْقُرى‏ وَ مَنْ حَوْلَها»(شوری/7)

14- استفاده از حربه‏ ى دشنام و ناسزا، در نهى از منكر و تبليغات و مناظرات ممنوع است. «لا تَسُبُّوا»

15-در تبليغ و نهى از منكر، ابتدا راههاى حلال و معروف ارائه شود، سپس نهى از منكرات و اعلام كارهاى حرام.

16-ارشاد و تبليغ بايد متعدّد و متنوّع باشد تا به نتيجه نزديك شويم‏.

17- تبليغ و تربيت بايد همراه با عاطفه و محبّت باشد. «قالَ يا قَوْمِ»

18-در تبليغ و تربيت بايد نوع و گرايش مخاطب را در نظر گرفت و هر كدام را با توجّه به موقعيّت خودش قانع كرد.
امام رضا عليه السلام فرمود:

ادامه »

الَّذِينَ يُبَلِّغُونَ رِسالاتِ اللَّهِ وَ يَخْشَوْنَهُ وَ لا يَخْشَوْنَ أَحَداً إِلاَّ اللَّهَ وَ كَفى‏ بِاللَّهِ حَسِيباً (احزاب/39)
كسانى كه پيام‏هاى الهى را ابلاغ مى ‏كنند و از خدا مى ‏ترسند، و از هيچ كس جز خدا بيم ندارند، و خداوند براى حسابرسى كافى است.

در اين آيه سخن از قاطعيّت و شهامت مبلّغ در ابلاغ دستورات الهى به مردم است، ولى بايد بدانيم كه در مواردى مدارا، نرمش و سكوت براى جذب قلوب لازم است.

طبق آموزه های قرآنی، موفقيّت در تبليغ، شرايطى دارد:

الف: تداوم تبليغ. «يُبَلِّغُونَ»

ب: تقوا در عمل. «يَخْشَوْنَهُ»

ج: شهامت و قاطعيّت. «وَ لا يَخْشَوْنَ أَحَداً إِلَّا اللَّهَ»

د: توكّل به خدا. «وَ كَفى‏ بِاللَّهِ حَسِيباً»

ه: سعه‏ ى صدر. «ادْفَعْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ- … كَأَنَّهُ وَلِيٌّ حَمِيمٌ»(فصلت/34)

تفسیر نور

امام رضا (ع) : خدا رحمت کند کسی را که این امر ولایت ما را زنده میسازد پرسیده شد امر شما چگونه زنده میشود فرمود علوم و معارف و احادیث ما را فرا گرفته و به دیگران بیاموزد زیرا مردم اگر با زیبایی های سخنان ما آشنا گردند از ما پیروی خواهند نمود.   (بحارالانوار جلد 2 صفحه 30 ) 

از امام صادق (ع) سوال شد کدام مرد افضل تر است ؟ مردی که سخنان شما را نشر میدهد و آن را در دل شیعیان استوار میکند ، یا مردی عابد که چنین نیست ؟ امام (ع) فرمود : آنکه سخنان ما را نشر دهد و آن را در دل شیعیان استوار سازد از هزار عابد برتر است. ( اصول کافی جلد 1 صفحه 33 )