مسلّما ًتمامی فرمایشات اهل بیت علیهم السلام سرشار از پندها ومواعظی است که شنیدن وعمل به آن چراغ راهنمایی برای حرکت در صراط مستقیم است. در اینجا به برخی مواعظ گهربار امام حسن مجتبی علیه السلام اشاره می کنیم. 

آبرو

 مجلسى رحمه الله مى گويد:

 امام حسن بن علىّ عليه السلام فرمودند:

هرگاه شنيدى كسى به آبروى مردم مى پردازد، كوشش كن كه تو را نشناسد؛ زيرا نزد او بدترين آبروها را آشنايان او دارند.

اندرز

 و حرّانى مى گويد:

كسى از امام حسن عليه السلام خواست كه اندرزش دهد، فرمود:

مبادا مرا بستايى كه من از تو به خود داناترم؛

يا مرا تكذيب كنى كه تكذيب شده، رأيى ندارد؛

يا نزد من از كسى غيبت كنى.

او عرض كرد: آيا بروم؟

فرمود: آرى، اگر خواهى [برو].

وفرمود:

هركه خواهان عبادت است، دل را براى آن زلال كند.

چون نافله ها بهواجب ها زيان رساند، رهايشان كنيد.

يقين، پناهگاه سلامت است.

هركه دورى سفر را ياد آورد، خود را آماده كند.

و عاقل، به خيرخواه خود خيانت نكند.

ميان شما و تأثير موعظه، حجاب عزّت وكبر آويخته است.

دانش، عذردانش آموزان را برطرف مى سازد.

هر اجلْ رسيده اى، مهلت مى خواهد وهر فرصت داده شده اى، امروز و فردا مى كند .

و فرمود:

بندگان خدا! از خدا بترسيد و پيش از فرا رسيدن پيرى، در طلب كمال بكوشيد، و پيش از كيفرهاى پاره پاره كن و [مرگِ] ويرانگر لذّت ها، به عمل نيك بشتابيد كه نعمت هاى دنيا پايدار، و گرفتارى هايش امان بخش نيست. و از بدى هايش نتوان سپر گرفت، غرورى فريبنده، و تكيه گاهى خميده است.

پس اى بندگان خدا! از اين عبرت ها پند گيريد،

و از آثار پيشينيان عبرت گيريد،

و با نعمت هاى خداوندى خود را از گناهان بازداريد،

و از اندرزها سود بريد، كه خدا پناه و ياورى كافى است.

و قرآن، حجّت و طرف محاسبه اى تمام است،

وبهشت براى ثواب،

ودوزخ براى كيفر وپايانى غم انگيز بس است.

روزي

 فرمود:

همچون تلاش پيروزمند، در طلب [دنيا ] نكوش،

و همچون تسليم شدگان، به تقدير تكيه مكن، كه در جست وجوى فضل و احسان خدا بودن، سنّت است و معتدل بودن در طلب، عفّت. نه عفّت، روزى را دفع كند و نه حرص، آن را بيفزايد كه روزى قسمت شده است و حرص ورزيدن گناه ورزيدن، است.

عقل وسيله نجات

 ديلمى مى گويد:

و از امام حسن بن علىّ عليه السلام نقل شده است: در خطبه اى فرمود:

بدانيد كه

عقل، سنگر است؛

و بردبارى، زينت است؛

و وفا، جوانمردى است؛

و شتاب [بيجا ]، نابخردى است؛

و نابخردى، سفاهت است؛

و سفاهت، ناتوانى است؛

و همدمى اهل دنيا، ننگ است؛

و آميزش با فاسقان، [دغدغه جان و] شكّ است؛

و هركس برادران  ايمانى خود را خوار بشمرد، جوانمردى اش تباه گردد؛

و جز ترديدكنندگان، به هلاكت نرسند؛

و هدايت يافتگانى كه در روزى خود يك لحظه نيز به خدا بدبين نباشند، رستگارند.

پس جوانمردى و حياى آنان كامل است، صبر مى كنند تا خدا روزى شان دهد. و چيزى از دين و جوانمردى خود را به دنيا نفروشند، و چيزى از دنيا را با معصيت هاى خدا نجويند.

و از عقل و جوانمردى آدمى، شتاب در برآوردن نيازهاى برادران ايمانى خود است، هرچند آن نيازها را نزد او نياورده باشند.

و برترين موهبتى كه خدا به بنده خود داده، عقل است؛ زيرا نجات از آفات دنيا و در امان بودن از عذاب آخرت، با عقل است.

برادري

و به يكى از فرزندان خود، فرمود:

فرزندم! با كسى برادرى مكن تا اين كه بشناسى از كجا مى آيد و به كجا مى رود؛ و چون نيك شناختى و همدمى او را پسنديدى، بر مبناى گذشت از لغزش ها و ياورى در سختى ها، با او برادرى كن.

احسان

مجلسى رحمه الله نقل كرده است:

 امام حسن بن علىّ عليه السلام فرمود: احسان آن است كه پيش از آن، تأخير و پس از آن، منّت نباشد،

و بخل آن است كه آدمى، خرج كردن را تلف، و نگه داشتن را شرف پندارد.

بخشش

 مجلسى رحمه الله نقل كرده است: [ امام حسن عليه السلام ] فرمود:

عقل [ رحمانى ]، نگه دارى دل توست آن [ ايمان و پيمانى ] را كه به او سپرده اى،

و دورانديشى، پاييدن فرصت  كارهاى نيك است،و شتاب به آنچه در حوزه توانت قرار گيرد،

و بزرگى، تحمّل زيان ها [ و گرفتارى هاى راه خدا ] و ساختن  فضيلت ها و كرامت هاست،

و بزرگوارى [ و آقايى ]، برآوردن [ نيازِ ] نيازمند و دادن بخشش هاست،

و نازك بين، در جست وجوى اندك ها بودن و [ خود را ] از بى ارزش ها بازداشتن است،

و تكلّف، چسبيدن به كسى است كه با تو هماهنگ و نگريستن در چيزى است كه به تو مربوط نيست.

ونادانى، پيش از دست يابى به لحظه مناسبِ كارى، با شتاب به آن پرداختن، و خوددارى از پاسخ به پيامدهاى آن  است،

و خاموشى در بسيارى جاها، خوب ياورى است؛ هرچند سخنور باشى.

نیازمندی

و به آن حضرت گفته شد: اى فرزند رسول خدا! چگونه صبح كردى؟ فرمود:

صبح كردم در حالى كه پروردگارى بالاى سر و آتشى پيش رو دارم، و مرگ مرا مى جويد، در حالى كه حساب خداوندى ديده به من دوخته است، و من در گرو عمل خويشم كه آنچهدوست دارم، [در اعمال خود] نمى يابم و آنچه دوست ندارم، از خود نمى رانم، و كارها در اختيار ديگرى است، اگر خواهد عذاب كند و اگر خواهد بگذرد. پس چه كسى نيازمندتر از من است؟

تقوا

حرّانى نقل كرده است:

امام حسن عليه السلام فرمود:

[بندگان خدا! ] بدانيد كه خدا شما را بيهوده نيافريد، و خودسر رها نكرد، اجل هاى شما را نوشت. و روزى ها را ميان شما تقسيم كرد تا هر خردمندى منزلت خود را بشناسد و بداند كه آنچه برايش مقدّر است، به آن مى رسد و آنچه برايش مقدّر نيست، نمى رسد. خداوند رزق و روزى دنياى شما را به عهده گرفت، و شما را براى عبادت خود فراغت داد، و شما را بر سپاس خود ترغيب كرد، و ياد خود را بر شما واجب كرد، و به تقوا سفارش نمود، و آن را نهايت خشنودى خود قرار داد كه «تقوا» درِ هر توبه، و سرآمدِ هر حكمت، و شرفِ هر كارى است، [و] به سبب تقوا، پارسايان، رستگار شدند. خداوند متعال فرمود: «به راستى كه پارسايان را، رستگارى است»، و فرمود: «و خدا كسانى را كه پارسايى پيشه كنند، به [پاس] كارهايى كه مايه رستگارى شان شد، نجات مى دهد، بدى [و عذاب] به آنان نمى رسد، و غمگين نخواهند شد». پس اى بندگان خدا! از خدا پروا كنيد، و بدانيد هركه از خدا پروا كند، خدا راهى براى بيرون شدن از فتنه ها به رويش بگشايد، و در كارش، درستى بخشد، و هدايتش را فراهم كند، و حجّت و دستاويزش را پيروز سازد، و روسفيدش كند، و خواسته اش را عطا كند، [و [با افرادى كه خدا نعمت به آنان داده است، يعنى پيامبران و راستى پيشگان و گواهان و شايستگان [همنشين سازد]، و اينان چه خوش رفيقانى اند!

امید است خداوند توفیق شنیدن وعمل به فرمایشات آن حضرت را به تمامی شیعیانشان عنایت بفرماید. ان شـــــــاءالله

 منبع:نرم افزار تحت وب «کریم اهل بیت علیهم السلام»، محصول زحمات کارشناسان موسسه تحقیقاتی حضرت ولی عصر عج الله