در كتاب مغز متفكر جهان شيعه امام جعفر صادق عليه السّلام كه بيست و پنج نفر از استادان دانشگاه اروپا و امريكا اصل انگليسى آن را نوشته‏ اند و ذبيح الله منصورى به اين اسم آن را ترجمه كرده و در صفحه 9، 10 آن كتاب اسم آن بيست و پنج نفر را كه استاد دانشگاه چه شهر و مملكتى بوده ذكر مى‏ كند فقط دو نفر آنها ايرانى بوده آقاى حسين نصر استاد دانشگاه تهران، و آقاى موسى صدر مدير مؤسسه علمى مطالعات اسلامى در صور لبنان.
مى ‏نويسد:

اول كسى كه خبر به گردش زمين به دور خود داد جعفر صادق[علیه السلام] بود.

آن وقت در صفحه 117 كتاب مى ‏نويسد:

گردش زمين به دور خود، به طور محسوس، ثابت نشد مگر بعد از آن كه نوع بشر قدم به كره ماه گذاشت و از آنجا زمين را ديد.
حتى در اول سالهاى فضانوردى فضانوردان، نمى ‏توانستند گردش زمين را به چشم خود ببينند چون [در آن سالها فضانوردان‏] پايگاه ثابت نداشتند در سفينه‏ هائى بودند كه هر يك از آنها در [هر] نود دقيقه يا قدرى بيشتر اطراف زمين مى‏ گرديدند و نمى ‏توانستند در حالى كه خود با آن سرعت اطراف زمين مى‏ گرديدند به حركت وضعى زمين پى ببرند.
اما روزى كه در كره ماه قرار گرفتند و در آنجا دوربين فيلم بردارى خود را متوجه زمين كردند در عكسها ديدند كه زمين آهسته، به دور خود مى‏گردد و در آن روز گردش زمين به دور خود به طور مرئى به ثبوت رسيد.

تا آن كه در صفحه 120 مى ‏گويد:

چه شد كه جعفر صادق عليه السّلام در دوازده قرن قبل از اين توانست پى ببرد كه زمين اطراف خود مى گردد و در نتيجه روز و شب به وجود مى ‏آيد؟

و در صفحه 125 گفته:

«در فيزيك امام جعفر صادق عليه السّلام چيزهايى گفته كه قبل از او، كسى نگفته و بعد از وى، تا نيمه دوم قرن هيجدهم و قرن نوزدهم و بيستم، به عقل كسى نرسيده كه آنها را بگويد.

توحيد مفضل / ترجمه علامه مجلسى، ص: 22(مقدمه ایت الله شوشتری ره)

چرا امام صادق(علیه السلام) دعوت بنی العباس را برای قبول خلافت نپذيرفت؟

ابا و امتناع امام صادق علیه السلام تنها به اين علت نبود كه مي‎دانست بني العباس مانع خواهند شد و آن حضرت را شهيد خواهند كرد. اگر مي‎دانست كه شهادت آن حضرت براي اسلام و مسلمين اثر بهتري دارد شهادت را انتخاب مي‎كرد همان‎طوري كه امام حسين(علیه السلام) به همين دليل شهادت را انتخاب كرد.

در آن عصر، آن چيزي كه بهتر و مفيدتر بود رهبري يك نهضت علمي و فكري و تربيتي بود كه اثر آن تا امروز هست؛ همان‎طور كه در عصر امام حسين آن نهضت ضرورت داشت و آن نيز آنطور بجا و مناسب بود كه اثرش هنوز باقي است.

در همة اين كارها، از قيام و جهاد و امر به معروف و نهي از منكرها و از سكوت و تقيه‎ها، بايد به اثر و نتيجة آنها در آن موقع توجه كرد. اينها اموري نيست كه به شكل يك امر تعبدي از قبيل وضو و غسل و نماز و روزه صورت بگيرد. اثر اين كارها در مواقع مختلف و زمانهاي مختلف و اوضاع و شرايط مختلف فرق مي‎كند. گاهي اثر قيام و جهاد براي اسلام نافعتر است و گاهي اثر سكوت و تقيه. گاهي شكل و صورت قيام فرق مي‎كند. همة اينها بستگي دارد به خصوصيت عصر و زمان و اوضاع و احوال روز و يك تشخيص عميق در اين مورد ضرورت دارد؛ اشتباه تشخيص دادن زيانها به اسلام مي‎رساند.

مجموعه آثار شهيد مطهري ج18ـ سيري در سيره ائمه اطهار(ع)

شهید مطهری رحمت الله علیه چند عامل را در نشاط علمی زمان امام صادق مؤثر می داند:

عامل اول اين بود كه محيط آن روز جامعه اسلامي يك محيط صد در صد مذهبی بود و مردم تحت انگيزه‎های مذهبی بودند. تشويق هاي پيغمبر اكرم صلی الله علیه واله به علم و تشويق ها و دعوت های قرآن به علم و تعليم و تفكر و تعقل، عامل اساسي اين نهضت و شور و نشاط بود.

عامل دوم اين بود كه نژادهاي مختلف وارد دنياي اسلام شده بودند كه اينها سابقة فكري و علمي داشتند.

عامل سوم كه زمينه را مساعد مي‎كرد جهان وطني اسلامي بود، يعني اينكه اسلام با وطنهاي آب و خاكي مبارزه كرده بود و وطن را وطن اسلامي تعبير مي‎كرد كه هرجا اسلام هست، آنجا وطن است و در نتيجه تعصبات نژادي تا حدود بسيار زيادي از ميان رفته بود به طوري كه نژادهاي مختلف با يكديگر همزيستي داشتند و احساس اخوّت و برادري مي‎كردند. مثلاً شاگرد، خراساني بود و استاد مصري، يا شاگرد مصري بود و استاد خراساني.
و از اين شايد بالاتر آن چيزي است كه امروز اسمش را «تسامح و تساهل ديني» اصطلاح كرده‎اند و مقصود همزيستي با غير مسلمانان است، مخصوصاً همزيستي با اهل كتاب؛ يعني مسلمانان اهل كتاب را براي اينكه با آنها همزيستي كنند تحمل مي‎كردند و اين را بر خلاف اصول ديني خودشان نمي‎دانستند و در آن زمان اهل كتاب، اهل علم بودند. اينها وارد جامعة اسلامي شدند و مسلمين مقدم اينها را گرامي شمردند و در همان عصر اول، معلومات اينها را از ايشان گرفتند و در عصر دوم، ديگر در رأس جامعة علمي، خود مسلمين قرار گرفتند.

مجموعه آثار شهيد مطهري ج18، سيري در سيره ائمه اطهار(ع)

آیا امام صادق (علیه السلام) مؤسس مذهب شیعه است؟

 پیدایش شیعه از زمان پیامبر اسلام (صلی الله علیه واله) بوده و انتخاب لقب رئیس مذهب برای امام صادق (علیه السلام) به این دلیل بوده که این امام بزرگوار به جهت آزادی عملی که بر اثر درگیری امویان و عباسیان به وجود آمد، توانست در حد وسیعی به توسعه فکری مذهب تشیع بپردازد و این معنا، نفی تلاش دیگر امامان نیست.

اصطلاح رئیس مذهب شیعه که اکثراً بر امام صادق (علیه السلام) اطلاق می شود، ناظر به فقه شیعی در برابر مذاهب اهل سنت است، و گرنه اساس تشیع و مکتب امامت از لحاظ معارف بنیادی، در عرض مذاهب فقهی نبوده و معارف اصلی اسلامی را شامل می شود که جز در مکتب اهل بیت (علیه السلام) (عموما) قابل وصول نیست.

گفته اند ادبیات عامل وحدت کودکان جهان است؛
گفته اند که روح کودک،برای پرواز، برای رشد و تجلّى به ادبیات و قصه و شعر و کتاب احتیاج دارد؛
گفته اند اگر می‌خواهید فرزندانتان در آینده خلاق و دارای قدرت مدیریت باشند، باید از کودکی کتابخوانی بلد باشند؛
گفته اند………
اما شنیده ایم که سرانه‌ی مطالعه در کشور ما خیلی پایین است٬ پایین تر از آن چیزی که در ذهن ما بگنجد…!
ما نسلی بودیم که با کتاب و داستان و شعر و قصه‌های قبل از خواب بزرگ شدیم! کاش فرهنگسازی مطالعه را از خودمان شروع کنیم و به فرزندانمان نیز یاد بدهیم هر وقت حوصله‌شان سر رفت، یا احساس تنهایی کردند، سراغ کتاب بروند و در لذت داستان‌ها و ماجراهای کتاب سهیم شوند! برایشان کتاب بخوانیم، برایمان کتاب بخوانند، به آن‌ها کتاب هدیه بدهیم و یادشان بدهیم که با کتاب می‌توان به معنای واقعی «بزرگ» شد…

يَأَيهَُّا الَّذِينَ ءَامَنُواْ إِذَا قِيلَ لَكُمْ تَفَسَّحُواْ فىِ الْمَجَالِسِ فَافْسَحُواْ يَفْسَحِ اللَّهُ لَكُمْ وَ إِذَا قِيلَ انشُزُواْ فَانشُزُواْ يَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِينَ ءَامَنُواْ مِنكُمْ وَ الَّذِينَ أُوتُواْ الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ وَ اللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ(مجادله/11)

اى كسانى كه ايمان آورده ‏ايد، چون به شما گفته شود: «در مجالس جاى باز كنيد»، پس جاى باز كنيد تا خدا براى شما گشايش حاصل كند، و چون گفته شود: «برخيزيد»، پس برخيزيد. تا خدا [رتبه‏] كسانى از شما را كه گرويده و كسانى را كه دانشمندند [بر حسب‏] درجات بلند گرداند، و خدا به آنچه مى‏ كنيد آگاه است‏.

قرآن مجيد اين كتاب بزرگى آسمانى كه به منزله قانون اساسى مسلمين است حتى بسيارى از جزئيات مسائل اخلاقى و زندگى دست جمعى مسلمانان را ناگفته نگذارده و در لابلاى دستورات مهم و بنيادى به اين جزئيات نيز اشاره مى ‏كند، تا مسلمانان تصور نكنند تنها پايبند بودن به اصول كلى براى آنها كافى است.

  ” تفسحوا” از ماده” فسح” به معنى مكان وسيع است، بنا بر اين” تفسح” به معنى توسعه دادن مى‏ باشد و اين يكى از آداب مجلس است كه وقتى تازه واردى داخل مى ‏شود حاضران جمع و جورتر بنشينند، و براى او جا باز كنند، مبادا سرگردان، و احيانا خسته و شرمنده شود، اين موضوع يكى از وسائل تحكيم پيوندهاى محبت و دوستى است، بر عكس نجوى كه در آيات قبل به آن اشاره شده بود كه از عوامل نفرت و بدبينى و دشمنى است.

از آنجا كه گاهى مجلس آن چنان مملو است كه بدون برخاستن بعضى جا براى ديگران پيدا نمى ‏شود، و يا اگر جايى پيدا مى‏ شود مناسب حال آنها نيست در ادامه آيه مى ‏افزايد:” هنگامى كه به شما گفته شود برخيزيد برخيزيد” (وَ إِذا قِيلَ انْشُزُوا فَانْشُزُوا) .
نه تعلل جوييد و نه به هنگامى كه برمى ‏خيزيد ناراحت شويد، چرا كه گاه تازه واردها از شما براى نشستن سزاوارترند به خاطر خستگى مفرط، يا كهولت سن، و يا احترام خاصى كه دارند، و يا جهات ديگر، اينجاست كه بايد حاضران ايثار كنند و اين ادب اسلامى را رعايت نمايند.

سپس به بيان پاداش انجام اين دستور الهى پرداخته مى‏ افزايد:” اگر چنين كنيد خداوند كسانى را از شما كه ايمان آورده ‏اند و بهره از علم دارند درجات عظيمى مى ‏بخشد” (يَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجاتٍ) .
اشاره به اينكه اطاعت اين دستورات دليل بر ايمان و علم و آگاهى است.

تفسیرنمونه