خداوند منّان در قرآن می فرماید:

فَاذْكُرُونىِ أَذْكُرْكُمْ وَ اشْكُرُواْ لىِ وَ لَا تَكْفُرُونِ؛

پس مرا ياد كنيد تا شما را ياد كنم، و مرا سپاس گزاريد و كفر نورزيد و كفران نعمت من نكنيد(بقره/152)

ذكر: بمعنى ياد كردن است، در مقابل غفلت.
و براى ذكر سه مرتبه تصوّر می شود: لسانى، قلبى، شهودى.

أوّل-  ذكر لسانى: و آن ياد كردن خداوند متعال است بوسيله زبان، بطوريكه توجّه ذاكر در مرتبه اوّل بكلمات باشد. و سپس اگر توانست در ضمن كلمات بمعانى آنها توجّه كند، و اكثر مردم در مقام ذكر خواه قرآن باشد يا نماز يا أذكار مخصوص در اين حالتند.

دوم-  ذكر قلبى: و آن توجه كردن در مرتبه اوّل به مفاهيم أسماء إلهى است، و سپس اگر اقتضاء شد به كلمات هم توجّه مى ‏شود، و مراد از ذكر دائمى و تذكّر مستمر خداوند متعال اين نوع ذكر باشد كه انسان در همه حال خدا را متوجّه شده و او را حاضر و ناظر ديده، و هميشه و در همه جا خود را در زير نظر خداوند به بيند.
و اين حالت در متن سلوك الى اللّه است، يعنى حقيقت سلوك همين در ياد خدا بودن است در همه حالات فكر و عمل و حركت و سكون.

سوّم-  ذكر شهودى: كه براى خواصّ بوده، و آن فناء شخص انسان است، در نور بسيط و محيط و نامحدود خداوند متعال، بطوريكه مشاهده نكند مگر تجلّى نور جلال و جمال او را، و از خود و غير خداوند بكلّى غفلت كند.
و انسان به هر مقداريكه ذاكر و متوجه خدا گشته، و در هر مرتبه‏ اى از ذكر قرار گرفت: قهرا به همان اندازه با خداوند متعال ارتباط برقرار كرده، و در نتيجه مورد توجّه و عنايت و لطف او واقع خواهد شد.
البتّه كسيكه در ياد خداوند مهربان بوده، و خداوند او را ترك نكرده است پيوسته مشمول توجه و رحمت او خواهد بود.

تفسير روشن،حسن مصطفوی، ج‏2، ص: 262