در مورد اینكه فلسفه و فوائد بعثت انبياء چيست در قرآن آیات بسیاری وجود داردکه در اینجا به چند نمونه از آن اشاره می کنیم:

توجه دادن مردم به توحيد و معاد

دعوت به توحيد و دورى از طاغوت، در رأس برنامه پيامبران بوده است.

هدف بنيادين بعثت پيامبران ( عليهم السلام ) دعوت به عبوديّت اللَّه است كه مظهر اين عبوديّت ، نفی نظامی طاغوتی و پذيرش حاكميّت اللَّه در جامعه و اقامه قسط و عدل است . در قرآن كريم در اين باره آمده است :

«وَ لَقَدْ بَعَثْنَا فىِ كُلّ‏ِ أُمَّةٍ رَّسُولاً أَنِ اعْبُدُواْ اللَّهَ وَ اجْتَنِبُواْ الطَّغُوتَ فَمِنْهُم مَّنْ هَدَى اللَّهُ وَ مِنْهُم مَّنْ حَقَّتْ عَلَيْهِ الضَّلَالَةُ فَسِيرُواْ فىِ الْأَرْضِ فَانظُرُواْ كَيْفَ كاَنَ عَاقِبَةُ الْمُكَذِّبِينَ»(نحل/36)

و البته ما در ميان هر امتى فرستاده ‏اى برانگيختيم كه خدا را عبادت كنيد و از طاغوت دورى جوييد، پس خداوند برخى از آنها را (كه اصول دعوت را پذيرفتند به مراحل كمال) هدايت كرد و بر برخى از آنها (كه دعوت را رد كردند) ضلالت و گمراهى حتمى شد. پس در روى زمين بگرديد و بنگريد كه عاقبت تكذيب كنندگان چگونه بود!

 

ونیز آمده است:

«أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِكَ مِنْ رَسُولٍ إِلَّا نُوحِي إِلَيْهِ أَنَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا فَاعْبُدُونِ»(انبیاء/25)
هيچ پيغمبري را مبعوث نكرديم، مگر اين كه به او وحي كرديم كه غير از من كسي را عبادت نكنيد.

اقامه قسط و عدل

همچنین از دیگر اهداف انبیاءعلیهم السلام، اقامه قسط و عدل در جامعه آمده است چنانکه خداوند در قرآن می فرماید:

«لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَ أَنزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَ الْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ …»(سوره حديد/ 25)

همانا ما رسولان خود را با ادلّه [به سوي مردم ] فرستاديم و برايشان كتاب و ميزان [=عدل ] فرو فرستاديم تا مردم قسط و عدل را اقامه كنند. 

اتمام حجت، بشارت وانذار

پيامبران آمده اند تا به امت ها و ملت ها اتمام حجت كنند.

وَإِنْ مِنْ أُمَّةٍ إِلَّا خَلَا فِيهَا نَذِيرٌ( فاطر/ 24)
هيچ امتي نيست در گذشته مگر اين كه از طرف خداي عالم حجت و نذيري براي آن فرستاده شده است.

رُسُلًا مُبَشِّرِينَ وَمُنْذِرِينَ لِئَلَّا يَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَي اللَّهِ حُجَّةٌ بَعْدَ الرُّسُلِ(نساء/165)
ما افرادي را براي بشارت و انذار فرستاديم؛ براي اين كه مردم در برابر خدا حجت نداشته باشند.

اين آيه می فرمايد: فردای قيامت اگر خواستند فردی را به جهنم ببرند، نگويد: خدايا برای من كه پيغمبر نفرستاده بودی، برای من حجت تمام نشده بود.چرا می خواهيد من را به جهنم ببريد، قرآن می فرمايد:

لِئَلَّا يَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَي اللَّهِ حُجَّةٌ بَعْدَ الرُّسُلِ وَكَانَ اللَّهُ عَزِيزًا حَكِيمًا( نساء/165)

پيامبرانى كه بشارت‏ دهنده و بيم‏ دهنده بودند، تا بعد از اين پيامبران، حجتى براى مردم بر خدا باقى نماند، (و بر همه اتمام حجت شود) و خداوند، توانا و حكيم است.

بعد از پيغمبرانی كه اتمام حجت كردند، تمام راه ها برای مردم بسته شد و ديگر حجتی بر خدا ندارند؛ ولی خدا بر اين ها حجت دارد؛ چون خدای عالم برای اين ها اتمام حجت كرده است.

وَ لَوْ شِئْنَا لَبَعَثْنَا فىِ كُلّ‏ِ قَرْيَةٍ نَّذِيرًا(فرقان/51)

و اگر مى‏ خواستيم در هر مجتمعى (پيامبر) بيم‏ دهنده ‏اى برمى‏ انگيختيم (لكن تو را به عللى براى همه مجامع تا آخر جهان انتخاب كرديم)

در آيه ديگر مي فرمايد:

وَمَا كُنَّا مُعَذِّبِينَ حَتَّي نَبْعَثَ رَسُولًا(سوره اسراء /15)
و ما هرگز (قومى را) مجازات نخواهيم كرد، مگر آنكه پيامبرى مبعوث كرده باشيم (تا وظايفشان را بيان كند.)

 

وَ مَا كاَنَ رَبُّكَ مُهْلِكَ الْقُرَى‏ حَتىَ‏ يَبْعَثَ فىِ أُمِّهَا رَسُولًا يَتْلُواْ عَلَيْهِمْ ءَايَتِنَا وَ مَا كُنَّا مُهْلِكِى الْقُرَى إِلَّا وَ أَهْلُهَا ظَلِمُونَ(قصص/59)

و پروردگار تو هرگز شهرها و آباديها را هلاك نمى ‏كرد تا اينكه در كانون آنها پيامبرى مبعوث كند كه آيات ما را بر آنان بخواند و ما هرگز آباديها و شهرها را هلاك نكرديم مگر آنكه اهلش ظالم بودند!

تعلیم وتزکیه

یكي از اهداف پيامبران و يا به تعبير ديگر يكي از علل بعثت آنان همان موضوع تعليم بشر و تكميل عقل و دانش ناقص اوست. پيامبران آمده اند تا مردم را آموزش دهند و به آن ها راه را از چاه نشان دهند و راه رسيدن به كمال را به مردم آموزش دهند و موانع رسيدن به كمال را براي مردم روشن كنند:

رَبَّنَا وَ ابْعَثْ فِيهِمْ رَسُولًا مِّنهُْمْ يَتْلُواْ عَلَيهِْمْ ءَايَاتِكَ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَ الحِْكْمَةَ وَ يُزَكِّيهِمْ إِنَّكَ أَنتَ الْعَزِيزُ الحَْكِيمُ(بقره/129)

و پروردگارا، در ميان آنها فرستاده ‏اى از خودشان برانگيز كه آيات تو را بر آنها بخواند و آنها را كتاب و حكمت (علوم شريعت و معارف عقلى) بياموزد و آنان را پاكيزه نمايد، زيرا تويى كه مقتدر غالب و صاحب حكمتى.

كَمَا أَرْسَلْنَا فِيكُمْ رَسُولًا مِنْكُمْ يَتْلُو عَلَيْكُمْ آَيَاتِنَا وَيُزَكِّيكُمْ وَيُعَلِّمُكُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَيُعَلِّمُكُمْ مَا لَمْ تَكُونُوا تَعْلَمُونَ( بقره/151)
ما پيامبران را فرستاديم كه آيات را بر شما قرائت كنند و شما را تزكيه كنند و كتاب الهي را بر شما آموزش دهند و به شما آنچه را كه نمي دانيد، تعليم دهند.

و اين حقيقت به عبارتهای مختلف در قرآن و احاديث وارد شده است:

لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلىَ الْمُؤْمِنِينَ إِذْ بَعَثَ فِيهِمْ رَسُولًا مِّنْ أَنفُسِهِمْ يَتْلُواْ عَلَيهِْمْ ءَايَاتِهِ وَ يُزَكِّيهِمْ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ إِن كاَنُواْ مِن قَبْلُ لَفِى ضَلَالٍ مُّبِينٍ(ال عمران/164)

به يقين خداوند بر مؤمنان منّت نهاد آن گاه كه در ميان آنها فرستاده‏ اى از خودشان (نه از فرشته و نه از جن) برانگيخت كه آيات او را بر آنها مى‏ خواند و پاكشان مى‏ گرداند و كتاب (آسمانى) و احكام شريعت و معارف عقلى به آنها مى‏ آموزد، و حقيقت اين است كه آنان پيش از آن در گمراهى آشكارى بودند.

هُوَ الَّذِى بَعَثَ فىِ الْأُمِّيِّنَ رَسُولًا مِّنهُْمْ يَتْلُواْ عَلَيهِْمْ ءَايَاتِهِ وَ يُزَكِّيهِمْ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَ الحِْكْمَةَ وَ إِن كاَنُواْ مِن قَبْلُ لَفِى ضَلَالٍ مُّبِينٍ(جمعه/2)

او كسى است كه در ميان جمعيت درس نخوانده رسولى از خودشان برانگيخت كه آياتش را بر آنها مى ‏خواند و آنها را تزكيه مى ‏كند و به آنان كتاب (قرآن) و حكمت مى ‏آموزد هر چند پيش از آن در گمراهى آشكارى بودند!

رفع اختلاف در ميان بشر

قرآن كريم یکی از رموز بعثت پيامبران را رفع اختلاف در ميان بشر ميداند، و ميفرمايد:

فَبَعثَ الله النَبيين مُبَشِّرين وَ مُنذِرين و اَنْزَل مَعهُم الكتابَ لِيَحكُم بين الناس فيما اختَلفُوا فيه» بقره/213
خداوند پيامبران را كه بشارت دهنده و بيم دهنده هستند برانگيخت و با آنان كتاب نازل نمود، تا در ميان مردم درباره مسائلي كه در آن اختلاف دارند، داوري كند.

يَأَيهَُّا الَّذِينَ ءَامَنُواْ أَطِيعُواْ اللَّهَ وَ أَطِيعُواْ الرَّسُولَ وَ أُوْلىِ الْأَمْرِ مِنكمُ‏ْ فَإِن تَنَازَعْتُمْ فىِ شىَ‏ْءٍ فَرُدُّوهُ إِلىَ اللَّهِ وَ الرَّسُولِ إِن كُنتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الاَْخِرِ ذَالِكَ خَيرٌْ وَ أَحْسَنُ تَأْوِيلاً(نساء/59)

اى كسانى كه ايمان آورده ‏ايد! اطاعت كنيد خدا را! و اطاعت كنيد پيامبر خدا و اولو الأمر [اوصياى پيامبر] را! و هر گاه در چيزى نزاع داشتيد، آن را به خدا و پيامبر بازگردانيد (و از آنها داورى بطلبيد) اگر به خدا و روز رستاخيز ايمان داريد! اين (كار) براى شما بهتر، و عاقبت و پايانش نيكوتر است.

از آنجا که اختلاف نظر حاكی از نارسايی فكر و كوتاهی دانش ميباشد، پيامبران در پرتو وحی (كتاب) حقيقت هر موضوعی را كه مردم پيرامون آن اختلاف دارند، روشن ميسازند.
پيامبر عاليقدر اسلام صلي الله عليه و اله و سلم ضمن روايتی تصريح ميكند كه هدف از بعثت، تكميل عقول بشر است و از اين جهت است كه بايد عقل و دانش هر پيامبری، از عقل و دانش امت وی بالاتر و برتر باشد:

«و لا بعث الله نبيا و لا رسولا حتي يستكمل العقل و يكون عقله أفضل من عقول امته» (اصول كافي، باب عقل،ج1،ص87)

خداوند هيچ پيامبر و رسولي را برنيانگيخت، جز اينكه خردها را تكميل نمايد و از اين نظر بايد عقل او بالاتر از عقول امت وی باشد.

 

امير مؤمنان ـ عليه السلام- نيز فلسفه بعثت پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله و سلم را چنين تشريح ميفرمايد:

«…إلي أن بعث الله سبحانه محمدا رسول الله لا نجاز عدته و اتمام نبوته … و أهل الأرض يومئذ ملل متفرقه و أهواء منتشرة و طوائف متشتتة بين مشبه لله بخلقه أو ملحد في إسمه أو مشير إلي غيره فهداهم به من الضلالة» (نهج البلاغه خطبه 1)

 

خداوند محمد صلي الله عليه و آله و سلم پيامبر خود را برانگيخت تا وعده خود را انجام دهد، و نبوت را به او خاتمه دهد، و مردم جهان در آن روز دارای مذهبهای گوناگون، انحرافات زياد و گروههای پراكنده بودند: گروهی خدا را به مخلوق وی تشبيه ميكردند (براي او جسم و مكان معتقد بودند) و برخی در نامهای وی تصرف مينمودند، و گروهی به غير خدا اشاره ميكردند (و طبيعت را مؤثر واقعي ميدانستند) پس پيامبر آنان را از گمراهی به شاهراه توحيد هدايت نمود.

خلاصه بيان فوق اين است كه قصور و كوتاهی فكر بشر در مسائل خداشناسی و آنچه كه مربوط به مبدأ و معاد است، سبب گرديد كه خداوند پيامبر اسلام را براي هدايت ملل جهان برانگيخت تا آنان را از چنگال تشبيه خداوند به مخلوق، و تصرف در نامهای مقدس وی، و گرايش به استقلال طبيعت نجات بخشد. 

جلوگیری وبرخورد با تحریفات

بحث ديگري كه در فوائد بعثت انبياء است، جلوگيري از تحريف ها و اصلاح تحريف ها است.

يَا أَهْلَ الْكِتَابِ قَدْ جَاءَكُمْ رَسُولُنَا يُبَيِّنُ لَكُمْ كَثِيرًا مِمَّا كُنْتُمْ تُخْفُونَ مِنَ الْكِتَابِ(مائده/ 15)
اي اهل كتاب پيامبر ما آمد تا آنچه را كه تحريف كرده ايد و آنچه را كه از مردم مخفي كرديد براي شما روشن كند.

 

بستر رحمت الهی

وَ أَطِيعُواْ اللَّهَ وَ الرَّسُولَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ(ال عمران/132)

و خدا و رسول را اطاعت كنيد، شايد مورد رحمت قرار گيريد.

اطاعت از رسول در طول اطاعت از خدا قرار گرفته، و بى ‏پاداش نيست، بلكه وسيله و بستر دريافت رحمت است وهمچنین بهشت جاودان و رسیدن به مرتبه فوز عظیم چنانکه می فرماید:

وَ مَن يُطِعِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ يُدْخِلْهُ جَنَّتٍ تَجْرِى مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَرُ خَلِدِينَ فِيهَا وَ ذَالِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيم‏(نساء/13)

هر كس خدا و پيامبرش را اطاعت كند، (و قوانين او را محترم بشمرد،) خداوند وى را در باغهايى از بهشت وارد مى ‏كند كه همواره، آب از زير درختانش جارى است جاودانه در آن مى ‏مانند و اين، پيروزى بزرگى است!

 

ونیز از جمله پاداش اطاعت از رسول خدا همنشینی با بهترین همنشینان در روز رستاخیز است:

وَ مَن يُطِعِ اللَّهَ وَ الرَّسُولَ فَأُوْلَئكَ مَعَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيهِْم مِّنَ النَّبِيِّنَ وَ الصِّدِّيقِينَ وَ الشهَُّدَاءِ وَ الصَّالِحِينَ وَ حَسُنَ أُوْلَئكَ رَفِيقًا(نساء/69)

و كسى كه خدا و پيامبر را اطاعت كند، (در روز رستاخيز،) همنشين كسانى خواهد بود كه خدا، نعمت خود را بر آنان تمام كرده از پيامبران و صدّيقان و شهدا و صالحان و آنها رفيقهاى خوبى هستند!

 

شاید بتوان از مجموع آیات فوق ودیگر آیات قرآن چنین برداشت کرد که كوتاهي فكر بشر و نارسايي عقل و دانش او در مسائل الهي و اخلاقي و اجتماعي سبب گرديده است كه خداوند، سفيراني را براي راهنمايي او اعزام دارد تا نقصان هدايت تكويني او را، كه از غريزه و عقل سرچشمه ميگيرد، با هدايت تشريعي پيامبران تكميل نمايد.