حضرت صادق(ع) براي اصلاح جوانان توصيه هاي مهم و كارسازي دارند:

الف. ايشان در حديثي مي فرمايند:

«يا معشر الاحداث اتّقوا اللّه و لاتأتوا الرّؤساء دعوهم حتّي يصيروا أذناباً لاتتّخذوا و الرّجال و لائج من دون اللّه انا و اللّه خيرٌ لكم منهم ثمّ ضرب بيده الي صدره؛

اي گروه جوانان! تقوا پيشه كنيد و نزد رئيسان نرويد. رهايشان كنيد تا زماني كه از رياست بيفتند. مردان (شخصيّتهاي برجسته) را به جاي خداوند دوست همراز مگيريد. به خدا سوگند! من برايتان بهتر از آنان هستم. آن گاه با دست بر سينهاش زد(يعني به جاي ما به دنبال رهبران ستمكار نرويد).»(بحارالانوار،ج 24، ص 246)

در اين حديث گرانسنگ حضرت به چند نكته اشاره نمودهاند:

1ـ تقوا و پاكي را پيشه سازيد.

2ـ به دنبال رؤسا و مقام داران نباشيد.

3ـ شخصيت زده نشويد.

4ـ ما را در زندگي رها نكنيد كه از هر نظر مصالح شما را تأمين ميكنيم.

ب. آن حضرت در جاي ديگر، سخنان لقمان به فرزند جوانش را به عنوان سفارش به جوانان نقل نموده است. آنجا كه مي فرمايد:

«يا بنيّ ايّاك و الضّجر و سوء الخلق و قلّه الصّبر فلايستقيم علي هذه الخصال صاحب و الزم نفسك التّؤده في امورك و صبّر علي مؤونات الاخوان نفسك و حسّن مع جميع النّاس خلقك؛

فرزندم! بپرهيز از گرفتگي و بد خُلقي و ناشكيبايي، چرا كه با اين خصلتها، دوستي استوار نميماند. آرامش و وقار را در كارهايت حفظ كن و خود را بر هزينه كردن براي برادران وادار و با تمام مردم اخلاقت را نيكو ساز.»(من لايحضره الفقيه، ج 4، ص 373)

   از اموري كه حضرت امام صادق(ع) در مورد جوانان سفارش نموده اند، اين است كه آنها نبايد همراهي پدر را رها كنند. خصوصاً در اين دوران كه دوستان ناباب و دزدان فكر و ايمان فراواناند كه بر ضرورت اين كار مي افزايد، چرا كه پدر دلسوز هميشه مواظب است كه خطر انحراف جوانش را تهديد نكند.

حضرت صادق(ع) فرموده اند:

«دع ابنك يلعب سبع سنين و يؤدّب سبع سنين و الزمه نفسك سبع سنين؛

بگذار فرزندت هفت سال بازي كند (و آزاد باشد) و هفت سال تربيت شود و هفت سال او را با خود همراه بدار.»

من لايحضره الفقيه صدوق،ج 3، ص 492

.

   بهترين دوران براي رشد معنوي و بالندگي روح انسان، دوران جواني است. انبياي بزرگوار كه لياقت دريافت وحي و افتخار رسيدن به نبوت را پيدا كردند، بر اثر عبادتهاي دوران جوانيشان بود.پيامبر اكرم(ص) فرموده اند:

«خداوند بزرگ به جوان عبادت پيشه، نزد فرشتگان افتخار ميكند، در حالي كه مي فرمايد: بنده ام را بنگريد! براي من خواسته هاي نفس خود را كنار نهاده است.»(كنزالعمّال،ج 15، ص 776)

حضرت صادق(ع) نيز بر اين امر تأكيد نموده است، آنجا كه فرمود:

«انّ أحبّ الخلائق الي اللّه تعالي شابٌّ حدث السّنّ في صورهٍ حسنهٍ جعل شبابه و ماله في طاعه اللّه تعالي ذاك الّذي يباهي اللّه تعالي به ملائكته فيقول عبدي حقّاً؛

به راستي كه دوست داشتني ترين مردم نزد خداوند، جوان كم سال و خوش سيمايي است كه جواني و زيبايي اش را در راه فرمانبري از خداوند بزرگ قرار داده است. آنكه خداوند بزرگ به وي نزد فرشتگان افتخار ميكند و ميفرمايد اين بنده حقيقي من است.»(اعلام الدين ديلمي،ص 120)

امام صادق(ع) كه بيش از ديگران به سخنان خويش عمل مي كرد، در جواني اهل بيشترين عبادت بود. ايشان مي فرمايند:

«اجتهدت في العباده و انا شابٌّ فقال لي أبي يا بنيّ دون ما أراك تصنع فانّ اللّه عزّ وجلّ اذا أحبّ عبداً رضي عنه باليسير؛

در جواني بسيار در عبادت مي كوشيدم. پدرم به من فرمود: فرزندم! از آنچه انجام مي دهي، كم كن، زيرا خداوند عزيز و جليل اگر بنده اي را دوست بدارد، با عبادت كم هم از او خشنود ميگردد.»( اصول كافي، ج 2، ص 87)

در مكتب مترقی اهل بيت علیهم السلام توجه ويژه ای به جوانان و نوجوانان شده است و هر كدام از امامان معصوم(ع) به نوعی به اين گروه اجتماعی پرداخته اند.

بعد از اينكه پدر محمد بن عبداللّه بن حسن در دوران عباسيان به شهادت رسيد و او دست به قيام زد و مردم را به سوي حق دعوت نمود، حضرت امام صادق(ع) به عنوان راهنمايي به او فرمود:

«يا ابن اخي عليك بالشّباب ودع عنك الشّيوخ؛ اي فرزند برادرم! جوانان را درياب و پيران را رها كن!»

امام صادق(ع) در روايات ديگر نيز اين مسئله را بيان نمودهاند كه جوانها زودتر حرف حق را مي پذيرند و به سوي خير و نيكي مي شتابند و آمادگي بيشتري دارند. از جمله، از اسماعيل بن عبدالخالق چنين نقل شده است كه:

من شنيدم حضرت صادق(ع) از ابوجعفر اَحوَل مي پرسيد: به بصره رفتي؟ گفت: بلي، فرمود: «اقبال مردم را به امامت و ورود آنان را به اين مرام چگونه يافتي؟ گفت: به خدا سوگند كه شيعيان اندك اند و تلاشهايي كرده اند، امّا آن هم اندك است.

آنگاه (امام صادق(ع) به او) فرمود:

«عليك بالاحداث فانّهم اسرع الي كلّ خيرٍ؛

بر تو باد به جوانان(و به دنبال آنها رفتن) كه آنان در (پذيرش) هر نيكي و خيري با شتاب ترند.»

 كافي، مرحوم كليني ج 1، ص 362 و ج 8، ص 93.

.

   تا قبل از امام باقر و صادق عليهماالسلام علوم مدون و قواعد ممهد و منظمي نبود كه بر آن سبك و روش تدريس شود و طبقات مختلف مسلمين هم با آنكه مستعد فراگرفتن علوم بودند در فن تخصصي در يك سطح نبودند ولي چون تمام علوم طريقيت براي توحيد و تحكيم مباني دين داشت همه آن آموزش و پرورش را از جان و دل مي شنيدند و هضم و تحليل مي كردند و نشر و تعميم مي دادند اين اسلوب مخصوص درس امام صادق عليه السلام بود كه مي نشست و مردم حلقه مي زدند اطراف او يا يك نفر سئوالي مي كرد و اطراف آن بحث مي شد و سخن از هر دري كشيده مي گرديد يا خود امام مطلبي را طرح مي فرمود كه محتاج اليه همه مردم بود و موضوع را تشريح مي فرمود در هر صورت منطقي قوي از استدلال حس و شهودي دنباله هر مطلبي بود و تمام مطالب علمي در محيط دين و فضيلت و شامل استدلال و منطق حسي بود و نتيجه تمام آموزش و پرورش امام صادق را مكارم اخلاق بود كه سطح تهذيب نفس را بالا مي برد و در يك محيطي آرام و مملو از محبت و دوستي و صفا و وفاداري صورت مي گرفت.

   عمرو بن ابي مقدام مي گويد:

ابوعبدالله (ع) قبل از هر درس ما را به صداقت و راستي و فضيلت مي خواند و هر روز قبل از درس مقداري نصيحت به ما مي فرمود و به ايمان و اخلاق توصيه مي كرد آنگاه شروع به تدريس مي فرمود مسائل مطروحه را بيان و تشريح مي كرد.

شاگردان ديگر نقل كرده اند كه :

صادق عليه السلام قبل از درس درباره لزوم تحصيل علم و سعادت و كسب فضيلت و تحكيم مباني ايمان و امانت بسيار تأكيد در مكارم اخلاقي و مراقبت كامل در كسب علم و دين مي فرمود.

زنگی نامه صادق آل محمد(علیه السلام)، موسسه تحقیقاتی حضرت ولی عصر(عج)

ای مفضّل!
در شكل بوته حبوباتى؛ چون: عدس، ماش، باقلا و جز آنها انديشه كن.
دانه ‏هاى آنها در كيسه ‏ها و ظروفى نهاده شده تا :

• نگاهدارى شوند، 
• رشد و استحكام يابند
•  و از آفات در امان بمانند چنان كه جفت و بچه‏ دان جنين نيز دقيقا به همين خاطر است.

گندم و همانند آن نيز به صورت خوشه، در پوسته ايى سخت نهاده شده‏ اند.

نيز بر سر هر دانه چيزى چون نيزه قرار گرفته كه پرندگان را از خوردن آنها باز مى ‏دارد تا به كارندگان و كشاورزان زيان نرسد.

اگر كسى بگويد: آيا پرندگان از گندم و حبوبات نمى ‏خورند؟ گفته مى ‏شود:
بله تقدير چنين است. پرنده نيز از آنجا كه آفريده‏ اى از آفريدگان است از زمين خداى جلّ و علا نصيب و سهمى دارد، ولى اين حبوبات نيز اين گونه محافظت مى ‏شوند تا پرندگان، يكسره ويرانش نكنند و زيان بسيار به ‏بار نياورند. اگر پرندگان دانه‏ ها را عيان و ناپوشيده بنگرند هيچ منعى ندارند كه به آن حمله كنند و بوته را نابود سازند واى بسا اين عمل باعث عدم تعادل تغذيه پرندگان، سوء هاضمه و مرگ آنها گردد و كشتزار را هم به نابودى كشاند در نتيجه، اين موانع پيشگيرنده‏
براى آن است كه دانه ‏ها نگاهدارى شوند و پرندگان به قدر روزى و نياز از آنها برگيرند و بيشتر آن براى آدمى بماند؛ زيرا او از پرندگان مهمتر و نيازمندتر است و هم او زحمت و مشقت بارورى آن را بر دوش كشيده است.

توحید مفضل،143