حساب‌رس خود باش!
امام علی علیه السلام فرمودند:
«مَنْ حاسَبَ نَفْسَهُ رَبِحَ، وَ مَنْ غَفَلَ عَنْها خَسِرَ» ؛
«هر كس به محاسبۀ اعمال خويش بپردازد سود مى‌برد و هر كس از آن غافل شود زيان مى‌كند» «نهج البلاغه،کلمات قصار،208».
شرح و تفسير
«محاسبه» در روايات اسلامى مورد تأكيد ويژه‌اى قرار گرفته است و علماء سير و سلوك پافشارى زيادى نسبت به آن مى‌كنند.
محاسبه چيست؟
انسان در طول عمر خويش سرمايه‌هاى مهمّى دارد كه مشغول خرج كردن و هزينه نمودن آن‌هاست، محاسبه آن است كه مراقب باشد:
- در مقابل هزينه نمودن اين سرمايه‌هاى مهمّ، چه چيزى به دست مى‌آورد؟
- آيا سرمايه‌هاى باارزشى همچون عمر، عقل، مذهب، ايمان و مانند آن را خوب به كار مى‌گيرد؟
خداوند اهل حساب و كتاب است و با اين كه علم او بى‌پايان است، براى همۀ انسان‌ها نامۀ عمل درست كرده، و اعمال و رفتار و كردار و عقايد آن‌ها را مورد محاسبه قرار مى‌دهد و چه نامۀ اعمال دقيق و منظّمى كه كوچك‌ترين اعمال انسان درآن از قلم نمى‌افتد .
- تمام نظام هستى بر اساس حساب و كتاب حركت مى‌كند. پس چرا انسان، كه حتّى قطره‌اى از اقيانوس عالم هستى محسوب نمى‌شود، اهل حساب و كتاب نباشد؟ !
- ما بايد خويشتن را هر روز، يا هفته‌اى يكبار، يا ماهى يكبار به حساب‌رسى بكشيم؛ چقدر عبادت خالص انجام داده‌ايم؟
- چقدر به مردم خدمت كرده‌ايم؟
- چه اندازه از حق و حقوق خود گذشت كرده‌ايم؟
- آيا حق و حقوقى از ديگران پايمال نكرده‌ايم؟
- آيا به ديگران بدهكار نيستم؟
و صدها سؤال ديگر؛ چون اگر اهل حساب و كتاب نباشيم شكست مى‌خوريم. ناگهان متوجّه مى‌شويم تمام سرمايه از كف رفته و در مقابل هيچ چيز به دست نياورده‌ايم!
با اين توضيح روشن شد كه چگونه شخصى كه به محاسبۀ نفس خويش مى‌پردازد سود مى‌برد و به چه شكل كسى كه از محاسبۀ خويشتن غافل مى‌شود زيان مى‌كند و خسران مى‌بيند.
یکصد و ده سرمشق از سخنان حضرت علی (ع)، صفحه 124
