ویژگی ها ومشخصات

• تفسیر امام منسوب به امام عسکری علیه السلام از تفاسير روايى اماميه، متعلق به قرن سوم است.

• متن اين تفسير از سوره مبارکۀ حمد تا پايان آيه 282 سوره مبارکۀ بقره موجود است.

• اين تفسير با بيان رواياتى راجع به فضائل قرآن و تأويل و آداب قرائت قرآن آغاز شده و با ذكر احاديثى مشتمل بر فضائل اهل بيت( علیهم السلام) و مثالب دشمنان اهل بيت(علیهم السلام) ادامه يافته است.

• بحثهاى متعددى نيز درباره سيره نبوى، به خصوص راجع به مناسبات پيامبر و يهوديان، مطرح شده است.

• در مجموع، در اين تفسير 379 حديث آمده است که بيشتر روايات، طولانى و مفصّل است، به طورى كه گاه يك روايت چندين صفحه را در بر مى‏گيرد و به همين جهت، در برخى موارد ساختار روايى از بين رفته است. در برخى روايات نيز آشفتگى وجود دارد.

• در اين تفسير برخى آيات تأويل شده و بيشتر تأويلها درباره معجزات پيامبر و امامان است.

• در اين تفسير به اسباب نزول آيات كمتر توجه شده، گر چه به مصاديق آيات اشاره شده است.

• مباحث صرفى و نحوى و بلاغى نيز در اين تفسير وجود ندارد.

میزان اعتبار

سلسله سند روايت كتاب نشان مى ‏دهد كه نقل اين تفسير در ميان محدّثان و فقهاى قم در قرن چهارم و پنجم متداول بوده است.

مطالب تفسير را محمد بن قاسم استرآبادى خطيب، مشهور به مفسر جرجانى، كه شايد تدوين كننده تفسير نيز باشد، از دو راوى آن، يعنى ابو الحسن على بن محمد بن سيار( يسار؟) و ابو يعقوب يوسف بن محمد بن زياد، نقل كرده است.

با وجود قدمت اين تفسير، وثاقت آن در بين علماى اماميه از گذشته مورد بحث بوده است. عده ای منکر ومنتقد،در  نسبت آن به امام بوده وگروهی دیگرکه البته تعدادببشتری را تشکیل می دهنداین تفسیر شریف رامنسوب به آن حضرت(ع)می دانند.

اولین معتقد

واز قائلان این تفسیر، می توان به شیخ صدوق، علامه طبرسی، علامه مجلسی اول ، علامه مجلسی دوم، ابن شهرآشوب، شیخ حر عاملی، فیض کاشانی، صاحب نورالثقلین،آیت الله بروجردی، شیخ انصاری و… -رحمهم الله- اشاره کرد .

محمد بن على بن بابويه، معروف به شيخ صدوق( ره)، نخستين عالم امامى است كه از اين تفسير مطالب فراوانى در كتب خود نقل كرده، گر چه درباره وثاقت يا عدم اعتبار آن سخنى نگفته است.
ابن بابويه متن تفسير را مستقيما از استرآبادى دريافت نموده است. وى در آغاز كتاب فتوايى خود، من لا يحضره الفقيه، ضمن اشاره به اين نكته كه آنچه در اين اثر فراهم آمده از نظر خودش صحيح است، بيان داشته كه روايات كتاب را از متون معتبر و مشهور گرفته است.

 شاهد ديگر بر اين نظر، ذكر روايتى با همين سند در كتاب التوحيد شيخ صدوق است. در آخر آن روايت نيز شيخ صدوق بيان داشته كه متن كامل حديث را در تفسيرش آورده است.

اولین منتقد

ازجمله نافیان نیز، می توان از ابن الغضائري صاحب كتاب «الضعفاء، علامه حلی، تفرشی، محقق داماد،علامة الشيخ محمّد جواد البلاغى صاحب تفسير «آلاء الرحمن» و…-رحمهم الله- نام برد.

نخستين منتقد وثاقت تفسير، احمد بن حسين بن عبيد اللّه غضائرى، معروف به ابن غضائرى، بود كه در الضعفاء خود، محمد بن قاسم استرآبادى را فردى ضعيف و كذّاب معرفى كرده و دو فرد مذكور در سلسله سند را- كه تفسير را، به نقل از پدرانشان، از امام حسن عسكرى روايت كرده ‏اند- مجهول خوانده است.ابن غضائرى تفسير را« موضوع» دانسته و جاعل آن را سهل بن احمد بن عبد اللّه ديباجى معرفى كرده است.

با استفاده از تفسیر منسوب به امام عسکری(علیه السلام)، جامع الاحادیث نور، کتابشناسی