توکل یکی از موضوعات مهم در اسلام است و از همین رو اسلام تأکید فراوانی بر آن می کند.

 توکل کردن انسان به انسان با توکل انسان به خداوند فرق اساسی دارد.زمانی که انسانی برای رفع حاجت خود کسی را وکیل می گیرد یک بخشی از کارها را به وکیل خود می سپارد تا او از حق موکل خود دفاع کند. اما زمانی که انسان خدا را وکیل خود می گیرد و در گرفتاری ها و مشکلات به خدا توکل می کند، در حقیقت تمام امور را به خدا واگذار می کند تا اگر خداوند صلاح بداند مشکل او برطرف کند.

 انسانی که همه امور را به خدا وا می گذارد و خود هیچ دخالتی در اصل قضایا ندارد ، در کنار توکل، با دعا و تضرع و گریه از خدا بخواهد آنچه به مصلحت او است صورت بگیرد تا امور، به خوبی و خوشی به سرانجام برسد.

هیچ موجودی در این دنیا بدون هدف و عبث آفریده نشده و همه تحت ولایت و سرپرستی حضرت حق واقع شده اند، خداوند همه موجودات را یکسان آفریده و فطرت پاک، سرمایه عقل و استعداد کمال را در همه قرار داده، اما در این میان بعضی با تلاش و مجاهدت خود به مقامات بالای علمی و اخلاقی می رسند و دنیا را از وجود خود بهره مند می سازند.

 آنچه قابل توجه برای بشر است این نکته است که، انسان موجودی مختار و آزاد آفریده شده و خدا هم حق تصمیم گیری برای به سعادت رسیدن وعدم آن را به خود انسان واگذار کرده است. اما آنچه در این میان اهمیت دارد این است که انسان باید در همه حال مطیع و فرمانبردار ذات حضرت حق باشد.

آیت الله جوادی آملی، تفسیر سوره مبارکه شوری

منظور از «سماوات سبع»( آسمانهاي هفتگانه ) در قرآن چيست ؟

جواب:

مقصود همان معني واقعي آسمانهاي هفتگانه است و از آيات قرآن استفاده مي شود كه تمام كرات و ثـوابت و سياراتي را كه ما مي بينيم همه جزء آسمان اول است , و شش عالم ديگر وجود دارد كه از دسـتـرس ديـد مـا و ابـزارهاي علمي امروز ما بيرون است ومجموعا هفت عالم را به عنوان هفت آسمان تشكيل مي دهند .

نکته اساسی كه قرآن در نزول وحي به پيغمبر بازگو مي كند، و متاسفانه كسي توجه نكرده است،اين است كه همه مفسران اسلامي نوشته اند، و در تمام احاديث نيز هست كه در روز بعثت فقط پنج آيه آغاز سوره «اقرا» بر پيغمبر نازل شد.

اين پنج آيه از «اقرا باسم ربك الذي خلق » آغاز مي گردد. و به «مالم يعلم » ختم مي شود. هيچ كس نگفته است «بسم الله » اين سوره كي نازل شده؟ و آيا نخستين سوره قرآن بسم الله داشته است يا نه؟ اگر داشته است چرا نگفته اند، و اگر نداشته است آيا بعدها آمده است، يا طور ديگر بوده؟ همگي سؤالاتي است كه پاسخي براي آن نمي بينيم.

 برخی محققان پس از تحقيقات زياد به اين نتيجه رسيده اند كه:

جبرئيل از پيغمبر خواست آيه «بسم الله الرحمن الرحيم » را كه در آغاز سوره بود، به زبان آورد. «اقرا باسم ربك » نيز به همين معنا است. باء «بسم » هم به گفته بعضي از مفسرين زائده است يعني معنا ندارد و فقط براي زينت در كلام است. درحقيقت جبرئيل پس از قرائت «بسم الله الرحمن الرحيم » از آن حضرت خواست كه نام خدا يعني بسم الله الرحمن الرحيم را قرائت كند. و آنرا به زبان آورد. ولي چون پيغمبر درآغازكارو اولين برخورد با پيك وحي نمي دانست نحوه قرائت نام خدا كه جبرئيل از وي مي خواست چگونه است، پرسيد: ما اقرا؟ يعني چه بخوانم، و نام خدا كه بايد قرائت كنم چيست و تركيب آن چگونه است؟ جبرئيل بار ديگر تكرار كرد و گفت:«بسم الله الرحمن الرحيم - اقرا بسم ربك الذي خلق -» يعني نام خدايت را قرائت كن و بگو بسم الله الرحمن الرحيم.

   در اين مورد چند حديث معتبر و بسيار جالب در چند منبع مهم اسلامي و شيعه هست كه از هر نظر جالب مي باشد. ولي جاي كمال تاسف است كه چرا مفسران ما اين دو حديث را در تفسير سوره «اقرا» نياورده اند.

حديث اول دركتاب «كافي » باب (فضل قرآن) است كه امام صادق (عليه السلام) مي فرمايد: «نخستين چيزي كه بر پيغمبر نازل شد بسم الله الرحمن الرحيم - اقرا بسم ربك بود»!

در اين حديث همه چيز راجع به آغاز كار پيغمبر گفته شده است. اما چرا مفسران اسلامي به خصوص مفسران شيعه از اين حديث شريف و نقل آن درتفسير سوره اقرا غافل مانده اند؟!، با اينكه نكات جالب و تازه اي از تاريخ حيات پيغمبر را بازگو مي كند، كه مي بايد مسلمانان از آن آگاه گردند.

    حدیث دوم در «عيون اخبارالرضا» شيخ صدوق از امام هشتم حضرت رضا (عليه السلام) روايت مي كند كه فرمود: «اولين بار كه جبرئيل بر پيغمبر (صلي الله عليه و آله) نازل شد گفت: «اعوذ بالله من الشيطان الرجيم - بسم الله الرحمن الرحيم - اقرا بسم ربك الذي خلق …»

حديث سوم در «محاسن برقي » ج 1 ص 41 ازصفوان جمال روايت مي كند كه گفت حضرت صادق (عليه السلام) قرمود: هيچ كتابي ازآسمان نازل نشد مگر اينكه در آغاز آن «بسم الله الرحمن الرحيم » بود. *

 با توجه به اين سه حديث ارزنده و گويا، مي گوييم كه:

پيك وحي الهي سوره اقرا را به عكس آنچه مشهور است نخست هنگام بعثت با شش آيه آورد: آيه اول همان «بسم الله الرحمن الرحيم » بود. و از پيغمبر خواسته بود همان آيه اول يعني «بسم الله الرحمن الرحيم » را قرائت كند، يعني قبل از هر چيز «بسم الله » بگويد و سرآغاز كارنبوت خود را با نام خدا آن هم بدان گونه كه خدا خواسته بود، هماهنگ سازد.

پس «اقرا بسم ربك » يعني نام خدايت را بخوان. مطابق نقل علي بن ابراهيم قمي در تفسيرش، پيغمبر پرسيد چه بخوانم؟ جبرئيل مجددا گفت: «بسم الله الرحمن الرحيم - اقرا بسم ربك الذي خلق ». يعني نام خدا را كه مامور هستي بخواني، همين «بسم الله الرحمن الرحيم » است، و پيغمبر بار دوم «بسم الله » را براي نخستين بار خواند و با آن آشنا شد. همان كه خود پيغمبر بعدها به ما دستورداده است كه هيچ كاري را آغاز نكنيد مگر اين كه اول بگوييد: «بسم الله الرحمن الرحيم .

آري، هنگامي كه حقايق اسلامي را برگزيدگان الهي بيان كنند، چنين خواهد بود، كه مردم بي خبر را با آنچه واقعيت دارد آشنا مي سازند.

  به عبارت روشن تر آنچه خداوند به وسيله جبرئيل در آغاز وحي و اولين لحظه پيغمبري خاتم انبيا (صلي الله عليه و آله) ازآن حضرت خواسته بود به زبان آورد و قرائت كند فقط گفتن «بسم الله الرحمن الرحيم » بود! بقيه آيات همان طور كه پيك وحي مي خواند مانند موارد بعدي دردم در سينه مقدس آن حضرت نقش مي بست و ديگر نيازي به تكرار پيغمبر نداشت تا از حفظ كند. اين بود واقعيت بعثت از زبان ائمه اهل بيت عصمت و طهارت (عليهم السلام)، و توضيح ما به طور اجمال.

* مفاخر اسلام - تاليف نويسنده - ج 1 ص 368

آيه وَلاَ تَقْتُلُواْ النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللّهُ إِلاَّ بِالحَقِّ وَمَن قُتِلَ مَظْلُومًا فَقَدْ جَعَلْنَا لِوَلِيِّهِ سُلْطَانًا فَلاَ يُسْرِف فِّي الْقَتْلِ إِنَّهُ كَانَ مَنْصُورًا(اسراء/33)

و كسى را كه خدا كشتنش را حرام كرده [ و به جانش حرمت نهاده ] جز به حق نكشيد ، و هر كس مظلوم [ و به ناحق ]كشته شود ، براى وارثش تسلّطى بر قاتل [ جهت خونخواهى ، ديه و عفو ] قرار داده ايم ، پس وارث مقتول نبايد در كشتن زياده روى كند زيرا او [ با قوانين صحيح و درستى چون ديه و قصاص ] مورد حمايت قرار گرفته است

( زيد بن علی ):

” هذا المنتظر من ولد الحسين بن علي في ذرية الحسين وفي عقب الحسين عليه السلام . وهو المظلوم الذي قال الله تعالى : ومن قتل مظلوما فقد جعلنا لوليه سلطانا ، قال : وليه رجل من ذريته من عقبه ، ثم قرأ : وجعلها كلمة باقية في عقبه . سلطانا ، فلا يسرف في القتل : قال : سلطانه حجته على جميع من خلق الله تعالى ، حتى يكون له الحجة على الناس ، ولا يكون لاحد عليه حجة ”

 صالح ، از حجال ، از فردى از يارانش در بارهء آيهء شريفهء : ” ومن قتل مظلوما فقد جعلنا . . . . ” آورده كه گفت :

از امام صادق عليه السلام سئوال شد ، آن حضرت فرمود : آيه ، دربارهء حسين عليه السلام نازل شده ، اگر ولى او همهء أهل زمين را به جاى او بكشد اسراف نكرده است

* غيبة الطوسي : ص 115

ادامه »

         «إِنَّ أَوْلَى النَّاسِ بِإِبْرَاهِيمَ لَلَّذِينَ اتَّبَعُوهُ وَهَـذَا النَّبِيُّ وَالَّذِينَ آمَنُواْ وَاللّهُ وَلِيُّ الْمُؤْمِنِين» (ال عمران/68)

مسلماً نزديك ترين مردم به ابراهيم [ از جهت پيوند وانتساب معنوى ]كسانى اند كه [ از روى حقيقت ] از او پيروى كردند ، و اين پيامبر و كسانى كه [ به او ]ايمان آورده اند [ از همه به او نزديك ترند ] و خدا ياور و سرپرست مؤمنان است.

متن حديث ( الإمام الباقر عليه السلام ):

” . . . . والله لكأني أنظر إليه وقد أسند ظهره إلى الحجر ، ثم ينشد الله حقه ثم يقول : يا أيها الناس من يحاجني في الله فأنا أولى الناس بالله ، ومن يحاجني في آدم فأنا أولى الناس بآدم ، يا أيها الناس من يحاجني في نوح فأنا أولى الناس بنوح ، يا أيها الناس من يحاجني في إبراهيم فأنا أولى الناس بإبراهيم ”

امام باقر ( ع ) فرمود :

«. . . بخدا سوگند ، گويى بدو [ قائم ] مى نگرم كه با پشت ، به هجر [ الاسود ] تكيه زده ، وآنگاه خدا را به حق خودش سوگند مى دهد وسپس مى گويد : اى مردم ، هر كس درباره خدا با من محاجه وبحث كند ، من سزاوارترين فرد به خدا هستم ، وهر كس در باره نسبت حضرت آدم ( ع ) با من محاجه نمايد ، من سزاوارترين شخص به آدم ( ع ) هستم ، اى مردم ، هر كس درباره نسبت با نوح با من احتجاج كند ، من سزاوارترين مردم به نوح ( ع ) هستم ، اى مردم ، هر كس در باره ابراهيم ( ع ) با من احتجاج نمايد ، من سزاوارترين فرد به ابراهيم ( ع ) مىباشم .»

عياشی : ج 2، ص 56 ،ح 49 

توبه دارای چه ثمره ای است و رفتار خداوند با چنین افرادی چگونه خواهد بود؟

خداوند در قرآن می‌فرماید:

    آنهاکه توبه کردند و پیامبر الهی را تصدیق کردند خداوند از بدترین گناه آن‌ها که شرک و بت پرستی است می‌گذرد و وقتی که از بدترین گناه انسان که شرک باشد بگذرد یقیناً از گناهان کوچک هم می‌گذرد. « لِيُكَفِّرَ اللَّهُ عَنْهُمْ أَسْوَأَ الَّذِي عَمِلُوا وَيَجْزِيَهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ الَّذِي كَانُوا يَعْمَلُونَ؛ آرى، آنان آن سخن راست را باور کردند تا خدا گناهان بزرگشان را که بدترين کردارهاست از آنان بزدايد و پاداش اعمالشان را بر پايه نيکوترين عملى که مى‌کردند، به آنان بدهید.»

      نکته ظریفی که در این آیه وجود دارد این است که نگاه خداوند در بخشش و احسان متفاوت است. یعنی اینکه وقتی می‌خواهد ببخشد می‌فرماید که از بدترین گناه انسان که شرک باشد را می‌بخشم که قطعاً گناهان میانی را هم می‌بخشد اما در مقابل وقتی سخن از احسان می‌کند نمی‌گوید به خوبی‌های انسان یا همه خوبی‌های انسان پاداش می‌دهد بلکه کریمانه رفتار می‌کند و می‌گوید همه اعمال آن‌ها را به قیمت بهترین آن‌ها خریدارم مانند کسی که به میوه فروشی می‌رود و می‌خواهد کریمانه با میوه فروش رفتار کند و همه میوهای خراب و سالم را به قیمت بهترین و گران‌ترین میوه می‌خرد. 

تفسیرسوره مبارکه زمر،ایت الله جوادی املی