جامع‌ترین تعبیر در قرآن از «حمد خدا» کدام تعبیر است؟

یکی از معانی مهم قرآنی که بارها در قرآن و با عبارات مختلف ذکر شده و مورد تأکید قرار گرفته، مسئله حمد خداوند است. به طور خلاصه می‌توان گفت که حمد خداى سبحان در آغاز پنج سوره قرآن آمده است:
1. سوره حمد: در این سوره خداوند با وصف این‌که پروردگار عالمیان است، مورد ستایش قرار گرفته است.«الْحَمْدُ للهِ رَبّ‏ِ الْعَلَمِینَ».
2. سوره انعام: در این سوره، با عنوان خالق آسمان‌ها و زمین و جعل کننده تاریکی‌ها و نور، حمد شده است.«الحْمْدُ للهِ الَّذِى خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ وَ جَعَلَ الظُّلُمَاتِ وَ النُّورِ».
3. سوره کهف: خداوند در این آیه، به عنوان نازل کنند کتاب آسمانی بر پیامبر اسلام(ص)، ستوده شده است.«الحْمْدُ للهِ الَّذِى أَنزَلَ عَلىَ‏ عَبْدِهِ الْکِتَابَ».
4. سوره سبأ: در این سوره خداوند مالک آنچه که در آسمان و آنچه که در زمین است مدح شده است.«الحَمْدُ للهِ الَّذِى لَهُ مَا فىِ السَّمَاوَاتِ وَ مَا فىِ الْأَرْضِ وَ لَهُ الحَمْدُ فىِ الآخِرَةِ».

5. سوره فاطر: خدایی که آفریننده آسمان‌ها و زمین است و کسی است که فرشتگان را پیام‌رسان خود قرار داده است.«الحَمْدُ للهِ فَاطِرِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ جَاعِلِ الْمَلَئکَةِ رُسُلاً».
و نیز تعداد بسیاری از آیات دیگر قرآن نیز ناظر به حمد خدا به همراه توصیفات گوناگونی از حضرت حق می‌باشند.
با مقایسه این معانی و توصیفات؛ برخی از مفسران معاصر گفته‌اند: جامع‌ترین حمد در بین آیات مختلف قرآن، آیه دوم سوره حمد؛ یعنی عبارت «الْحَمْدُ للهِ رَبّ‏ِ الْعَالَمِینَ» است؛ زیرا عبارت «العالمین» شامل همه عالم خلقت، اعم از آسمان‌ها و زمین و عالم مجردات و مادیات و عالم تشریع و تدوین می‌شود.

 
 جوادی آملی، عبدالله، تفسیر تسنیم، محقق: اسلامی، علی، ج 1، ص 336.

  قسم‌هاى قرآن بسيار متنوّع است. خداوند متعال در برخى از آيات قرآن به ذات پاك خويش قسم خورده، و در مواردى به قرآن مجيد سوگند ياد كرده، و در پاره‌اى از آيات به شخص پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله قسم خورده است. روز قيامت، جان و روح انسان، فرشتگان و صفوف ملائكه، و در يك جمله، موجودات مقدّس، از ديگر امورى است كه متعلّق سوگند پروردگار قرار گرفته است. همانگونه كه در آيات ديگر، موجودات با عظمتى، نظير خورشيد، ماه، شب و روز، شفق، صبحگاهان، سرزمين مقدّس مكّه، و اسبهايى كه نفس زنان به سوى ميدان جهاد حركت مى‌كنند، و مانند آن موضوع قسم پروردگارند. حتّى در آيات مورد اشاره سوگند به موادّ غذايى، نظير انجيل و زيتون، نيز ديده مى‌شود. بنابراين قسم‌هاى قرآن مجيد بسيار متنوّع و گوناگون است.

ترس در قرآن با وازه های مختلفی ذکرگردیده است .« خوف» و« خشيت» و «وجل» و «رهبت» و «هيبت».

خوف براى گنهكاران و خشيت براى عالمان و وجل براى فروتنان و رهبت براى عابدان و هيبت براى عارفان.

• خوف از براى گناهان است، خداوند مى‌فرمايد: «هر كس از مقام پروردگارش بترسد، دو بهشت دارد.» «الرحمن/46»
• و خشيت براى آن است كه خود را اهل تقصير مى‌بيند، خداوند مى‌فرمايد: «همانا در ميان بندگان خدا فقط دانشمندان از خدا مى‌ترسند.» «فاطر/28»
• و وجل به خاطر ترك خدمت است، خداوند مى‌فرمايد: «آنها كه وقتى خدا ياد شود دل‌هايشان مى‌ترسد» «انفال/2»
• و رهبت به جهت احساس كوتاهى است، خداوند مى‌فرمايد: «و ما را از روى رغبت و ترس مى‌خوانند.» «انبیاء/90»
• و هيبت به خاطر شهود حق به هنگام كشف اسرار عارفان است، خداوند مى‌فرمايد: «و خداوند شما را از خود مى‌ترساند.» «آل عمران/27»

از پيامبر خدا (ص) روايت شده كه وقتى نماز مى‌خواند از ترس خدا از سينه‌اش صدايى چون صداى ديگ جوشان مى‌آمد.

اين حديث را ابو محمد عبد اللّه بن حامد به ما نقل كرده و سند آن را به بعضى از صالحان مى‌رساند.

_{الخصال (ترجمۀ جعفری)  1، صفحه 411}

«قُلْ أرَأيتُمْ إنْ أصْبَحَ مآؤکُمْ غَوْراً فَمَنْ يَأتيکُمْ بِماءٍ مَعين _(ملک/30)

 بگو به من خبر دهيد که اگر آب هاي سرزمين شما در زمين فرو رود، پس چه کسي مي تواند براي شما آب روان بياورد.»

در روایاتی که از ائمه اهل بیت علیهم السلام به ما رسیده، این آیه به ظهور حضرت مهدی عج وعدل جهان گستر او تفسیر شده است. از جمله در حدیثی از امام باقر علیه السلام که می فرماید:

«اين آيه درباره قائم (عج) نازل شده است. خداوند مي فرمايد: اگر امامتان از شما غائب شد، که نمي دانيد او در کجاست، پس کيست که براي شما امام ظاهري بياورد که براي شما اخبار آسمان و زمين و حلال و حرام خداوند عزّ و جل را بيان کند.»

آنگاه فرمود: «تأويل اين آيه نيامده است، و به ناچار خواهد آمد»

«نجم الثّاقب»، باب دوّم، ص 108

من قال فى القرآن برأيه فأصاب فقد أخطاء؛

هركسى درباره قرآن با رأى خود سخن گويد و به حق باشد، باز گناه كرده است

ارشاد القلوب، ص 79

الَّذِينَ يَنقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ مِن بَعْدِ مِيثَاقِهِ وَيَقْطَعُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَن يُوصَلَ وَيُفْسِدُونَ فِي الأَرْضِ أُولَئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ(بقره/27)

فاسقان كسانى هستند كه پيمان خدا را، پس از محكم ساختن آن، ميشكنند و پيوندهايى راكه خدا دستور داده برقرار سازند، قطع نموده، و در روى زمين فساد ميكنند اينها زيانكارانند.

این روزها ودر این ماه عزیز، بازار میهمانی ها وصلۀ ارحام ،ان شاءالله ، بسیار داغ است. 

گـرچـه آيـه فـوق از احـترام به همه پيوندهاى الهى سخن مى گوید , ولى پيوندخويشاوندى يك مصداق روشن آن است .

اسلام نسبت به صله رحم و كمك وحمايت و محبت نسبت به خويشاوندان اهميت فوق العاده اى قائل شده است وقطع رحم و بريدن رابطه از خويشاوندان و بستگان را شديدا نـهى كرده است , زشتى و گناه قطع رحم به حدى است كه امام سجاد(ع ) به فرزند خود نصيحت مـى كـنـد كـه از مـصـاحبت با پنج طايفه بپرهيزد, يكى از آن پنج گروه كسانى هستند كه قطع رحـم كـرده انـد: ((بـپـرهـيـز از معاشرت با كسى كه قطع رحم كرده كه قرآن او را ملعون و دور ازرحمت خدا شمرده است )).

تفسیر نمونه