جامع‌ترین حمد
جامع‌ترین تعبیر در قرآن از «حمد خدا» کدام تعبیر است؟
یکی از معانی مهم قرآنی که بارها در قرآن و با عبارات مختلف ذکر شده و مورد تأکید قرار گرفته، مسئله حمد خداوند است. به طور خلاصه می‌توان گفت که حمد خداى سبحان در آغاز پنج سوره قرآن آمده است:
1. سوره حمد: در این سوره خداوند با وصف این‌که پروردگار عالمیان است، مورد ستایش قرار گرفته است.«الْحَمْدُ للهِ رَبِّ الْعَلَمِینَ».
2. سوره انعام: در این سوره، با عنوان خالق آسمان‌ها و زمین و جعل کننده تاریکی‌ها و نور، حمد شده است.«الحْمْدُ للهِ الَّذِى خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ وَ جَعَلَ الظُّلُمَاتِ وَ النُّورِ».
3. سوره کهف: خداوند در این آیه، به عنوان نازل کنند کتاب آسمانی بر پیامبر اسلام(ص)، ستوده شده است.«الحْمْدُ للهِ الَّذِى أَنزَلَ عَلىَ عَبْدِهِ الْکِتَابَ».
4. سوره سبأ: در این سوره خداوند مالک آنچه که در آسمان و آنچه که در زمین است مدح شده است.«الحَمْدُ للهِ الَّذِى لَهُ مَا فىِ السَّمَاوَاتِ وَ مَا فىِ الْأَرْضِ وَ لَهُ الحَمْدُ فىِ الآخِرَةِ».
5. سوره فاطر: خدایی که آفریننده آسمان‌ها و زمین است و کسی است که فرشتگان را پیام‌رسان خود قرار داده است.«الحَمْدُ للهِ فَاطِرِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ جَاعِلِ الْمَلَئکَةِ رُسُلاً».
و نیز تعداد بسیاری از آیات دیگر قرآن نیز ناظر به حمد خدا به همراه توصیفات گوناگونی از حضرت حق می‌باشند.
با مقایسه این معانی و توصیفات؛ برخی از مفسران معاصر گفته‌اند: جامع‌ترین حمد در بین آیات مختلف قرآن، آیه دوم سوره حمد؛ یعنی عبارت «الْحَمْدُ للهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ» است؛ زیرا عبارت «العالمین» شامل همه عالم خلقت، اعم از آسمان‌ها و زمین و عالم مجردات و مادیات و عالم تشریع و تدوین می‌شود.
جوادی آملی، عبدالله، تفسیر تسنیم، محقق: اسلامی، علی، ج 1، ص 336.
