علم و دانش آنگاه نتيجه بخش و ثمرده خواهد بود که با تفکّر و تدبّر همراه باشد. خواندن و فراگيري قرآن نيز آنگاه مفيد و مثمر خواهد بود که با تدبّر و تفکّر همراه شود. از مهم ترين انتظاراتي که امامان ما از شيعيان خويش داشته و دارند، اين است که اهل انديشه و تفکر باشند. آنان اين توقّع را با بيانهاي مختلف ابراز نموده اند.

امام مجتبي عليه السلام مي فرمايد:

«اُوصيکُمْ بِتَقْوَي اللّه و اِدامَةِ التَّفَکُّرِ، فَاِنَّ التَّفَکُّرَ اَبُو کُلِّ خَيْرٍ وَ اُمُّهُ؛

شما [شيعيانم] را به پروا پيشگي و انديشيدن دائم سفارش مي کنم؛ زيرا تفکّر، پدر و مادر [و ريشه و اساس] تمامي خوبيها است.»

مجموعه ورّام، ج 1، ص 53

در جاي ديگر فرمود:

«عَلَيْکُم بِالْفِکْرِ فَاِنَّهُ مَفاتيحُ اَبْوابِ الْحِکْمَةِ؛

بر شما [شيعيان] لازم است که انديشه کنيد؛ زيرا فکر، کليدهاي درهاي حکمت است.»

ميزان الحکمه، ج 8، ص 245.

راستي اگر امّت اسلامي بيشتر انديشه و تفکّر مي کردند و به آن عمل مي نمودند، اين همه عقب ماندگي و مشکلات نداشتند و اين همه محل تاخت و تاز استعمارگران و ابرقدرتها قرار نمي گرفتند.

گاه دل مولا امام حسن عليه السلام بدرد آمده و با زبان گلايه اظهار مي دارد:

«عَجِبْتُ لِمَنْ يتَفَکَّرُ في مَأْکُولِهِ کيْفَ لا يَتَفَکَّرُ في مَعْقُولِهِ فَيُجَنِّبُ بَطْنَهُ ما يُؤذيهِ وَ يُودِعُ صَدْرَهُ ما يُرْديهِ؛

در شگفتم از کسي که در [چگونگي استفاده از] خوراکيهاي خود انديشه مي کند ولي درباره معقولات خويش انديشه نمي کند. پس از آنچه معده اش را اذيت مي نمايد دوري مي کند، در حالي که سينه [و روح] خود را از پست ترين چيز پر مي کند.»

بحار الانوار، ج 1، ص 218.

راستي در کدام مکتب و مذهب جز اسلام و تشيّع پيدا مي شود که اين همه بر علم و دانش، تدبّر و تفکر، انديشه و تعقل سفارش و تاکيد نموده باشند.

 آداب لباس پوشی

گرچه لباس پوشيدن، كاري ساده و روزمره و عادي است، ولي روش و سيره اولياي دين در اين زمينه‌ها هم براي ما مهم است.

• پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله هر گاه لباس و پيراهن ميپوشيد، ابتدا سمت راست را بر تن ميكرد و هر گاه جامه از تن در ميآورد، از سمت چپ شروع ميكرد.( سنن النبي، ص 123)

• گاهي بي آن كه جامه ديگري بر تن كند، روپوشي را بر اندام خود ميافكند و دو طرف آن را بين دو شانه خود گره ميزد و چه در خانه يا بيرون يا هنگام نماز بر جنازه‌ها، با همان حالت نماز ميگزارد. گاهي نيز در يك لباس گشاد نماز ميخواند. دو عدد جامه بُرد بافته شده داشت كه آن‌ها را تنها در حال نماز ميپوشيد، امت خويش را به نظافت دستور مي داد و تشويق ميكرد.(همان، ص 126)

• آن حضرت، انجام كار را با دست راست، و شروع از سمت راست را در همه كارهايش دوست داشت؛ در پوشيدن جامه و كفش، در شانه كردن موي. (بحارالانوار، ج 16، ص 237)

• لباسي كه ميخريد، اگر آستين آن بيش از اندازه بود، مقدار اضافي را ميبريد. (همان، ص 278) و نمي گذاشت لبه آن را هم بدوزند و به همان حال ميپوشيد و ميفرمود: كار، خيلي زودتر از اين‌هاست.( مكارم الاخلاق، ص 101)

 حضرت رسول اكرم صلي الله عليه و آله  درباره جامه و آداب لباس پوشيدن فرموده است:

” من لبس ثياب شهره في الدنيا البسه الله لباس الذل يوم القيامه” ؛

هر كس در دنيا لباس شهرت بپوشد (لباسي غير معمول كه به خاطر آن انگشت نما شود) خداوند در روز قيامت جامه ذلت و خواري بر او ميپوشاند.(همان، ص 116)

امام صادق عليه السلام از پدران خويش روايت كرده است كه رسول خدا صلي الله عليه و آله نهي ميكرد كه مردان، در لباس پوشيدن خود را شبيه زنان سازند. و نهي ميكرد كه زنان، در لباس شبيه مردان شوند.( همان، ص 118)

 لباس هاي ويژه

كلاه، عمامه، دستار و عرقچين، گر چه پوشاننده بدن نيست، ولي در رديف جامه به شمار ميآيد. از سنت‌هاي اسلامي، پوشاندن سر است، چه هنگام عبادت و نماز، چه در مواقع ديگر.

پوشش پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله براي سر خود، اغلب عمامه بود. هنگام نماز و خطبه و جهاد، به تناسب، شرايط، با چيزي سر را ميپوشاند. گاهي هم سر برهنه بود. به روايت امام صادق عليه السلام پيامبر اسلام، عرقچين و كلاه سفيد راه راه ميپوشيد و در هنگام جنگ، عرقچيني بر سر ميگذاشت كه روي گوش‌ها را ميپوشاند.(مكارم الاخلاق، ص 120)

در مواقع ديگر، از زير عمامه، عرقچين هم بر سر ميپوشيد. “كان يلبس القلانس تحت العمائم.” ( سنن النبي، ص 122) عمامه سياهي داشت كه بر سر ميپيچيد و با آن نماز ميخواند. (همان،  125) البته گاهي عمامه بدون كلاه بر سر مينهاد، يا كلاه بدون عمامه ميپوشيد. ( بحار، ج 16، 250) 

اگر استفاده از دستمال و حوله را براي خشك كردن دست و صورت هنگام وضو وارد بحث پوشش و لباس كنيم، در اين زمينه هم بد نيست بدانيم كه رسول خدا صلي الله عليه و آله حوله‌هاي متعددي داشت، با نام‌هاي مختلف و كاربردهاي گوناگون، كه به مراعات بهداشت و نظافت و نظم هم مربوط ميشود.

در روايت آمده است: آن حضرت دستمال و حوله‌اي داشت كه پس از وضو چهره خود را با آن خشك ميكرد. و اگر حوله و دستمالي همراه نداشت، با گوشه لباس خود صورت را خشك ميكرد.(مكارم الاخلاق، ص 36)

آراستگي آن حضرت، به خصوص هنگام حضور در جمع مسلمانان در مسجد و براي خطبه و نماز، گوشه ديگري از سيره ايشان را نشان ميدهد. لباس نماز جمعه ايشان مخصوص بود: ” كان له ثوب للجمعه خاصه.” (بحارالانوار، ج 16، ص 227.)

در بعضي روايات آمده كه غير از لباسي كه در روزهاي غير جمعه ميپوشيد، دو جامه مخصوص براي جمعه داشت.(همان، ص 251)

 ساده پوشی

ساده زيستي رسول خدا صلي الله عليه و آله و وابسته نبودن به جلوه‌هاي فريبنده دنيا و به ناز و نعمت آن دل نبستن و به جلوه‌هاي مادي دل خوش نداشتن، در همه شوون زندگي وي متجلي بود از جمله در كيفيت و نوع لباس و فرش و زير انداز و…

نقل شده كه گاهي آن حضرت، روي حصير ميخوابيد، بي آن كه جز آن چيزي زيرش باشد. (سنن النبی،123)

هر چه فراهم بود ميپوشيد، چه قطيفه‌اي باشد كه بر كند، يا بُرد عالي كه بپوشد، چه جبه پشمين، هر چه كه از حلال مييافت ميپوشيد. “ما وجد من المباح لبس.” ( محجه البيضاء، ج 4، ص 125)

مهم، مباح بودن جامه بود كه براي رسول خدا اهميت داشت، نه قيمت و جنس و دوخت و جذاب بودن!

آن حضرت به صحابي پارساي خود ابوذر غفاري فرمود:

اي ابوذر! من لباس خشن و سخت ميپوشم، روي زمين مينشينم، انگشتانم را پس از غذا ميليسم،- كنايه از اين كه در صرف غذا اسراف نمي‌كردند - بر چهار پاي بي زين سوار ميشوم و كسي را در رديف خود سوار ميكنم. اينها از سنت‌هاي من است، هر كس از سنن من روي گردان شود، از من نيست.( سنن النبي، ص 131)

در سخن ديگري آمده است كه عبايي داشت، هر گاه ميخواست نافله بخواند (يا جا به جا شود) آن را دو تا ميكردند و زيرشان ميانداختند.(همان، ص 123)

پيامبر خدا صلي الله عليه و آله هرگز نسبت به جاي خواب و رختخواب، عيبجويي و ايرادگيري نداشت. اگر بستر برايش ميگستردند، بر آن ميخوابيد و اگر رختخوابي پهن نميشد، بر زمين ميخوابيد. “ان فرشوا له اضطجع و ان لم يفرش له اضطجع علي الارض.” (محجة البيضاء، ج 4، ص 130)

اين نهايت زهد و اوج وارستگي از تعلقات دنيوي است.

وقتي در خانه بود، لباس خود را ميدوخت و بر كفش خويش وصله ميزد.( بحارالانوار، ج 16، ص 230)

روزي عُمَر خدمت آن حضرت رسيد، در حالي كه وي بر روي حصيري خفته بود و حصير بر پهلوهاي آن حضرت خط انداخته بود؛ گفت: يا رسول الله! كاش بستري گسترده بوديد!

فرمود: دنيا را ميخواهم چه كنم؟ مَثل من و دنيا مَثل رهگذري است كه در يك روز گرم، ساعتي از روز را زير سايه درختي به استراحت پرداخته، سپس آن جا را وانهاده و رفته است.(همان، ص 239)

 اندازه و كيفيت لباس

جامه‌اي كه انسان را مغرور و سرمست كند يا تكبر و خود برتر بيني آورد، ناپسند است. مقيد بودن به نوع خاصي از جامه نيز، اسارت آور است.

رسول خدا صلي الله عليه و آله هر گاه لباس تازه ميپوشيد، خدا را شكر و سپاس ميگفت و جامه قبلي را به مسكين ميداد.” كان من فعله اذا لبس الثوب الجديد حمدالله.”(همان، ص 36)

در روايت ديگري آمده است كه چون جامه نو به تن ميكرد، دعا ميكرد و ميفرمود: خدايي را سپاس كه بر تن من چيزي پوشاند تا پوشش من باشد و ميان مردم آراسته باشم. ( بحار، ج 16، ص 251)

جامه بلندي كه بر زمين كشيده شود، نشان تكبر است و در جاهليت، شيوه اشراف بوده است. رسول خدا صلي الله عليه و آله ضمن آن كه از پوشيدن آن گونه جامه‌ها نهي ميكرد، خود جامه‌اي ميپوشيد كه از نظر بلندي به قوزك پاهايش نميرسيد. “كانت ثيابه كلها مشمره فوق الكعبين.”(سنن النبي، ص 120)

اين در مورد جامه‌اي بود كه همچون لنگ به كمر ميبست. و جامه‌اي كه از رو ميپوشيد، تا نصف ساق پا ميرسيد.

جامه وي گاهي جامه‌اي كوچك‌تر از قطيفه (شمله) بود، يا جامه‌اي پشمين و راه راه با خطوط سياه و سفيد كه وقتي آن را به بر ميكرد، هيئت زيبايي مييافت.( همان، ص 125)

از نشانه‌هاي وارستگي آن حضرت در پوشيدن جامه و اين كه فخر خويش را به جامه و نوع آن نميدانست، اين است كه نقل شده هر نوع لباسي كه فراهم ميشد ميپوشيد، از لنگ و پيراهن يا جبه يا هر چيز ديگر.(همان، ص 120)

رسول اكرم به صحابي پارساي خود ابوذر غفاري فرمود:

اي ابوذر! من لباس خشن و سخت ميپوشم، روي زمين مينشينم، بر چهار پاي بي زين سوار ميشوم و كسي را در رديف خود سوار ميكنم. اينها از سنت‌هاي من است، هر كس از سنن من روي گردان شود، از من نيست.(سنن النبی 131)

لباس براي پوشاندن بدن و حفظ آن از سرما و گرما و آلودگي، و مايه آبرو و آراستگي انسان است. تبديل آن به وسيله تفاخر و تجمل، و ارزش را در كيفيت جامه دانستن، نوعي انحراف از فلسفه وجودي لباس است.

از اين رو “ساده پوشي” به عنوان يكي از مظاهر ساده زيستي و رهايي از تعلقات مادي است. پيامبر اكرم صلي‌الله عليه و آله که خداوند در قرآن کریم ،ایشان را به عنوان بهترین الگو برای بشر معرفی فرموده است، اين گونه به زندگي و دنيا مينگريست و اين گونه نيز ميزيست و هرگز ارزش را در لباس نميديد.

دراین پست وپست های بعدی به نمونه‌هايي از سيره حضرت رسول اكرم صلي الله عليه و آله در مورد پوشيدن جامه، جنس لباس، رنگ، اندازه و تعداد و نحوه پوشيدن پيراهن، كفش، كلاه، عمامه، ردا و… اشاره ميكنيم:

از نشانه‌هاي وارستگي آن حضرت در پوشيدن جامه و اين كه فخر خويش را به جامه و نوع آن نميدانست، اين است كه نقل شده هر نوع لباسي كه فراهم ميشد ميپوشيد، از لنگ و پيراهن يا جبه يا هر چيز ديگر.

جنس و رنگ لباس

رسول خدا صلي الله عليه و آله هم به سلامت و عافيت جسمي، هم به سادگي و هم به نوع سالم‌تر پارچه لباس توجه داشت. لباس پنبه‌اي مورد علاقه آن حضرت بود. حضرت علي عليه السلام ميفرمايد: ” لباس‌هاي پنبه‌اي بپوشيد، چرا كه آن، لباس پيامبر خداست.(سنن النبي، ص 126)

آن حضرت، هم لباس بُرد يماني ميپوشيد، هم جبه‌اي پشمين و خشن از پنبه و كتان. ( بحارالانوار، ج 16، ص 227)

ميفرمود: ” پنج چيز را تا زنده‌ام ترك نميكنم، … يكي هم پوشيدن لباس پشمي.” (مكارم الاخلاق، ص 115)

“سبز"، رنگ مورد پسند پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله براي لباس بود.(سنن النبي، ص 120)

البته بيشتر جامه‌هاي پيامبر سفيد بود و ميفرمود: لباس سفيد را بر زندگانتان بپوشانيد و مردگانتان را هم با پارچه سفيد كفن كنيد.(همان، ص120)

اما “سرخ"، رنگي بود كه پيامبر خدا صلي الله عليه و آله آن را براي لباس، نمي پسنديد.(همان، ص 133)

پيامبر خدا ملحفه‌اي داشت كه با زعفران رنگ‌ آميزي شده بود و گاهي تنها با پوشيدن همان، با مردم نماز ميخواند.(محجه البيضاء، ج 4، ص 141)

رسول خدا صلي الله عليه و آله نمونه اعلاي تميزي و آراستگي بود. در لباس پوشيدن نيز به اين نكته توجه داشت و در مورد نظافت جامه ميفرمود:"من اتخذ ثوبا فلينظفه.”(مكارم الاخلاق، ص 103)

لباس سفيد، خود به خود طوري است كه چرك و آلودگي زودتر در آن معلوم ميشود، و انسان مقيد به سنت نبوي نظافت، به شستن و تميز كردن آن روي ميآورد. به علاوه انبساط خاطر و باز شدن روحيه نيز از فوايد پوشيدن لباس روشن و سفيد است.