یکی از مسائل رزق حلال دانستن مسائل شرعی آن است. مردم نمی دانند و به راحتی لقمه شان را حرام می کنند. برای مثال مردم سپرده به بانک می دهند و قرارداد می نویسند و سود علی الحساب می گیرند و بعد زیاد و کم… آنرا حساب می کنند، این شرعی است؛ ولی اگر کسی می گوید پول به بانک می دهم و بهره یا نزول آنرا می گیرم این حرام می شود.

عبادت هفتاد جزء است و بالاترین و بزرگترین جزء آن کسب حلال است. _(۱)  و حق فرزند بر پدرش این است كه… جز از راه حلال، روزى او را تامین نكند._(۲)

امام صادق علیه السلام می فرماید :هر كس بخواهد دعایش مستجاب شود، باید كسب خود را حلال كند و حق مردم را بپردازد. دعاى هیچ بنده ‏اى كه مال حرام در شكمش باشد یا حق كسى بر گردنش باشد، به درگاه خدا بالا نمى ‏رود.(۳)

در دین ما برای رزق حلال فرمولی وجود دارد. عناصر این فرمول به قرار زیرند

۱. به رازقیّت خدا اعتقاد داشته باشد

بى اعتنائى و امید نداشتن بدانچه در دست مردم است بزرگترین توانگرى است. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم می فرماید: هر كس از غیر خدا بِبُرد، خداوند، هزینه زندگى او را تأمین مى‏ كند و از جایى كه انتظار ندارد، روزى‏اش مى دهد؛ امّا هر كس چشم امیدش به دنیا باشد، خداوند، او را به دنیا وا مى‏ گذارد.(۴)

یکی از صلحای گمنام که خداوند وجود ایشان را حفظ کند، از باب نصیحت به فرزندان خود می فرمودند که: دخترم، پسرم، اگر یک تک تومانی هم در جیب خود داشتید نگوئید نداریم، بگوئید داریم. انسان متوکل هر لحظه چشم امید به فضل و رحمت خداوندی می دوزد و توکل می کند.

۲. تلاش حداکثری مدبرانه، متوکلانه و صبورانه داشته باشد

كسب درآمد حلال، بر هر مسلمانى واجب است. (۵)   تلاش در جهت کسب روزی حلال چنان حائز اهمیت است که حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم فرمود : اگر كسی با دستش كار كند و روزی بخورد، در روز قیامت در زمره و گروه انبیا است و خدا ثواب انبیا را به او می دهد. (۶)   اما وای به آن روزی که آدمی در جهت کسب روزی، بی صبری کند در این صورت طبق فرموده حضرت علی علیه السلام، خودش را از روزى حلال محروم مى كند و بیشتر از روزى مقدّر هم نصیبش نمى شود. (۷)

امام صادق علیه السلام می فرماید: هر كس بخواهد دعایش مستجاب شود، باید كسب خود را حلال كند و حق مردم را بپردازد. دعاى هیچ بنده ‏اى كه مال حرام در شكمش باشد یا حق كسى بر گردنش باشد، به درگاه خدا بالا نمى ‏رود.

یک پایه ی کمال انسان، تدبیر در معیشت است. در قدیم همه، شغل آزاد داشتند. در شغل آزاد هر چه تلاش بیشتری کنی؛ درآمد بیشتری داری؛ ولی در شغل اداری حقوق ثابت است و توکل کمرنگ تر می شود؛ زیرا سر ماه حقوقش را می آید. ما باید باور کنیم که در رزق و روزی مان، یک قرارداد با خدا داریم. خدا با ما شریک می شود و ما باید تلاش با تدبیر و توکل داشته باشیم. در این صورت اگر حرکت ما بیشتر بشود برکت خدا هم بیشتر می شود. اصلی ترین عامل رزق و روزی سعی و تلاش و فکر کردن است.

۳. قانع باشد و خانواده اش را به قناعت تشویق کند

هر كس به مقدار كفایت، قناعت كند، آسایش مى‏ یابد و براى خویش زمینه گشایش فراهم مى ‏كند. (۸) امام رضا علیه السلام می فرماید: هر کـس به رزق و روزى کم از خدا راضى باشد، خداوند از عمل کم او راضى خواهد بود. (۹)

۴. اگر خواهان مكارم و بزرگوارى ها هستند از حرام ها دورى كنند

برای دوری از کسب درآمد حرام در زندگی برای هر امری از امور زندگی ات نظیر بهره گیری از وام، شرایط مستاجری و مالکیت و … با حاکم شرع و آگاهان به احکام اقتصادی مشورت کن تا خدای نکرده قراردادی به حرام امضا نکنی و پولی را که می توانی از راه حلال بدست آوری، حرامش نگردانی.

۵. خمس مالش را بدهدو احسان و نیکوکاری کند

ظاهر خمس کم کردن مال است. اما باطن خمس هم برکت پیدا کردن، هم شراکت و هم سرمایه گذاری آخرت است. همانگونه که وقتی می خواهی از بانکی وام بگیری؛ ابتدا باید یک دفترچه در آنجا باز کنی؛ اگر می خواهی از خدا و پیامبرش(صلی الله علیه و آله) وام برکت بگیری، برای خود دفترچه (سال خمسی ) باز کن، حتی اگر پولی نداری. كار خیر و صدقه، فقر را مى ‏بَرند، بر عمر مى ‏افزایند و هفتاد مرگ بد را از صاحب خود دور مى ‏كنند. (۱۰) چنانچه امام علی علیه السلام می فرماید :با صدقه دادن، روزی خود را فرود آورید. (۱۱) امام علی علیه السلام می فرماید: خداوند سبحان خوراک تهیدستان را در اموال توانگران قرار داده، هیچ فقیری گرسنه نمی ماند مگر به واسطه اینکه ثروتمندی از حق او بهره مند شده و خدا تعالی در این باره از آنان بازخواست می کند. (۱۲)

امام على علیه السلام می فرماید: انسان، با نیّت خوب و اخلاق خوب، به تمام آنچه در جستجوى آن است، از زندگى خوش و امنیت محیط و روزى زیاد، دست مى یابد.

۶. سحر خیز باشد

پیامبر صلى الله علیه و آله می فرماید: در پى روزى و نیازها، سحر خیز باشید؛ چرا كه حركت در آغاز روز، [مایه] بركت و پیروزى است. (۱۳) امام رضا سلام الله علیه نیز فرمودند: محافظت کنید بر نماز شب که تحقیقاً نماز شب، حرمت خدا و ریزنده رزق و نیکو کننده صورت و ضمانت کننده رزق روز است.(۱۴)

۷. به دیدار خویشاوندانش برود

پیامبر صلى الله علیه و آله می فرماید: هر كس دوست دارد كه عمرش طولانى و روزى اش زیاد شود، تقواى الهى پیشه كند و صله رحم نماید. (۱۵)

صله رحم، اعمال را پاكیزه، اموال را بسیار، بلا را برطرف و حساب(قیامت) را آسان مى‏ كند و مرگ را به تأخیر مى ‏اندازد.(۱۶)

۸. خوش اخلاق باشد

امام على علیه السلام می فرماید: انسان، با نیّت خوب و اخلاق خوب، به تمام آنچه در جستجوى آن است، از زندگى خوش و امنیت محیط و روزى زیاد، دست مى یابد. (۱۷)

نیكوكارى و خوش اخلاقى، خانه ها را آباد و عمرها را طولانى مى كنند.(۱۸) و بد اخلاقی روزی را تنگ می سازد. (۱۹)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

۱. بحار الانوار ج ۱۰۰ ، ص ۹ .

۲. نهج الفصاحه ص ۴۴۷ .

۳. بحارالأنوار ج ۹۰، ص۳۲۱ .

۴. نهج الفصاحه ص ۷۳۱ .

۵.بحار الانوار ج ۱۰۰ ، ص ۹ .

۶. همان ، ص ۱۰ .

۷. شرح نهج البلاغه(ابن ابی الحدید) ج۳، ص۱۶۰.

۸.کافی ج ۸ ، ص ۱۹.

۹. بحـارالانـوار ج ۷۵،ص ۳۵۶ و ۳۵۷.

۱۰. من لا یحضره الفقیه ج ۲ ، ص ۶۶ .

۱۱.  تحف العقول ص ۶۰.

۱۲. منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه(خویی) ج ۲۱ ، ص ۴۱۵.

۱۳.نهج الفصاحه ص ۳۷۱ .

۱۴.نشان از بی نشان‌ها، ص ۴۲۷.

۱۵.بحارالأنوارج ۷۱ ، ص ۱۰۲.

۱۶.  كافى ج ۲، ص ۱۵۰.

۱۷.تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۹۲ .

۱۸.  كافى ج ۲، ص ۱۰۰.

۱۹.  تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۲۶۴ .