از محمد بن حجاره روایت شده است که گفت: گله آهویی بر امام حسن علیه ‏السلام گذشت و آن حضرت بر آن‏ها صیحه‏ ای زد، همگی لبیک گفتند تا از مقابل آن حضرت گذشتند. گفتیم: ای پسر پیامبر! این معجزه ‏ای بود راجع به وحوش، راجع به امر آسمان‏ها نیز معجزه به ما بنمایان.

   پس آن حضرت به آسمان اشاره کرد، درها باز شدند و نوری پیدا شد که به خانه ‏های مدینه احاطه پیدا کرد و زلزله‏ ای ایجاد کرد که نزدیک بود خانه ‏ها خراب شوند، پس گفتیم: آن را برگردان، ای پسر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم!.

قال علیه‏ السلام:

نحن الأولون و الآخرون و نحن الآمرون، و نحن النور، ننور الروحانیین بنور الله، و نروحهم بروحه، فینا مسکنه، و الینا معدنه، الآخر منا کالأول، و الأول منا کالآخر .

(اولین و آخرین هم ما هستیم. دستور دهنده ماییم و ما نوریم. روحانیان را به نور خدا روشن کنیم و با روح خدا که در ما سکونت دارد و سرچشمه‏ ی آن از ماست، روحمندشان می‏کنیم. آخرین ما همانند نخستین است و نخستین ما همانند آخرین است.)

 دلایل الامامة، ص 168، ح 13 / 82.

 مسند الامام المجتبی علیه‏السلام ص 114، ح 12.

 مدینة المعاجز، ج 3، ص 236، ح 19 / 857.

معاويه بارها تصميم بر مسموم کردن امام مجتبي(ع) گرفت و به واسطه هاي پنهان زيادي متوسل گرديد حاکم نيشابوري با سند معتبر از ام بکر بنت مسور نقل مي کند که گفت:

«کان الحسن بن علي[ع] سم مرارا کل ذلک يغلت حتي کانت مرة الاخيرة التي مات فيها فانه کان يختلف کبده، فلم لبث بعد ذلک الا ثلاثا حتي توفي

حسن بن علي[ع] را بارها مسموم کردند، ليکن اثر چنداني نگذاشت ولي در آخرين مرتبه زهر کبدش را پاره پاره کرد، که بعد از آن سه روز بيش تر زنده نماند.»

ابن ابي الحديد مي نويسد:

«چون معاويه خواست براي پسرش يزيد بيعت بگيرد، اقدام به مسموم نمودن امام مجتبي(ع) کرد، زيرا معاويه براي گرفتن بيعت به نفع پسرش و موروثي کردن حکومتش مانعي بزرگ تر و قوي تر از حسن بن علي(ع) نمي ديد، پس معاويه توطئه کرد، آن حضرت را مسموم نمود و سبب مرگش شد.»

در اين توطئه، بيش ترين نقش را مروان بن حکم که فرماندار مدينه بود ايفا کرد. وقتي معاويه تصميم بر اين جنايت هولناک گرفت، آخرين مرتبه، طي نامه اي سري از مروان فرماندار خويش خواست تا در مسموميت حسن بن علي(ع) سرعت گيرد و آن را در اولويت قرار دهد.

مروان جهت اجراي اين توطئه مامور شد با جعده دختر اشعث همسر امام مجتبي(ع) تماس برقرار کند. معاويه در نامه اش نوشته بود که جعده يک عنصر ناراضي و ناراحت است و از جهت روحي مي تواند با ما همکاري داشته باشد و سفارش کرده بود که به جعده وعده دهد بعد از انجام ماموريتش او را به همسري پسرش يزيد درخواهد آورد و نيز توصيه کرده بود صد هزار درهم به او بدهد.

بنا به گفته شعبي:

چون جعده امام مجتبي(ع) را مسموم کرد، معاويه صدهزار درهم را به او داد، ليکن از ازدواج با پسرش يزيد سرباز زد و در پيامي برايش نوشت: «چون علاقه به حيات و زندگي فرزندم يزيد دارم، نمي گذارم با تو ازدواج کند.»

امام صادق(ع) فرمود: جعده - لعنة الله عليها - زهر را گرفت و به منزل آورد. آن روزها امام مجتبي(ع) روزه داشت و روزهاي بسيار گرمي بود، به هنگام افطار خواست مقداري شير بنوشد، آن ملعون زهر را در ميان آن شير ريخته بود، به مجرد اين که شير را آشاميد، پس از چند دقيقه امام(ع) فرياد برآورد:

«عدوة الله! قتلتني قتلک الله و الله لا تصيبن مني خلفا و لقد غرک و سخر منک و الله يخزيک و يخزيه دشمن خدا! تو مرا کشتي، خداوند تو را نابود کند. سوگند به خدا! بعد از من بهره و سودي (خوشحالي) براي تو نخواهد بود. تو را گول زدند و مفت و رايگان در راستاي اهدافشان به کار گرفتند. سوگند به خدا (معاويه) بيچاره و بدبخت نمود تو را و خود را خوار و ذليل کرد.»

امام صادق(ع) در ادامه سخنان خود فرمودند:

«امام مجتبي(ع) بعد از اين که جعده او را مسموم کرد، دو روز بيش تر باقي نماند و از دنيا رفت و معاويه هم بدانچه وعده کرده بود وفا ننمود.»

عوامل تربیت را می توان از ابعاد مختلفی مورد بررسی قرار داد اما در اینجا به سيره و سخن حضرت امام حسن عليه السلام  استناد می کنیم:

از دیدگاه امام  حسن(ع) پدر ، که مدیر و رکن اساسی یک خانواده است از مهمترین عوامل موثر در تربیت سازنده است. اگر پدری با ایمان، با فضیلت ، با اخلاق ودارای سجایای اخلاقی خوب باشد یقینا فرزند خوبی  تربیت می کند وبالعکس .

حضرت مجتبى عليه السلام به مردى كه براى نظرخواهى و مشاوره در مورد خواستگاران دخترش به حضور آن حضرت آمده بود، فرمود:

زوجها من رجل تقى ، فانه ان اجنها اكرمها، و ان ابغضها لم يظلمها؛

براى همسرىِ دخترت مردى باتقوا و مومن انتخاب كن ، زيرا اگر او دختر ترا دوست بدارد وى را احترام خواهد كرد و اگر از او خوشدل نباشد به وى ستم روا نمى دارد.

 

مكارم الاخلاق ، ص 233.

امام على عليه السلام به حضرت امام مجتبى علیه السلام فرمود:

و انما قلب الحدث كالارض الخاليه ما القى فيها من شى قبلته ، فبادرتك بالادب قبل ان يقسوا قلبك و بشتغل لبك 

 قلب كودك نورس ‍ مانند زمين خالى و آماده كشت است . هر تخمى كه در آن كاشته شود قبول نموده و پرورش مى دهد، فرزند عزيزم ! من از دوران كودكى تو استفاده كردم و قبل از آن كه دل تربيت پذير تو، سخت شود و عقلت را مسائل ديگرى به خود مشغول نمايد به تربيت و تعليم تو اقدام نمودم .

   طبق رهنمود اميرمومنان على عليه السلام بهترين دوران تربيت همان ايام طفوليت مى باشد و عاليترين فرصت براى فراگرفتن راه صحيح زندگى همان مقطع مى باشد. زيرا قدرت تقليد و اقتباس و حس قبول آموزه هاى روشن زندگى در كودكان و نوجوانان از بزرگترها خيلى شديد است و كودك مى تواند تمام اعمال و رفتار و گفتار مربى را به بهترين صورت حفظ كند و خود را به آن عادت دهد.

 نهج البلاغه ، نامه 31.

امام مجتبى عليه السلام در مورد ضرورت تربيت روحى و معنوى انسان و تغذيه روان او مى فرمايد:

عجبت لمن يتفكر فى ماكوله كيف لا يتفكر فى معقوله ، فيجنب بطنه مايوذيه و بودع صدره ما يرديه :

تعجب مى كنم از فردى كه در غذاى جسمانى خود فكر مى كنند (كه سالم و بهداشتى و پاكيزه باشد) اما در غذاى روح و جان خويش نمى انديشد، در نتيجه شكم خود را از غذاهاى زيانبخش حفظ مى كند ولى برايش اهميتى ندارد كه افكار پليد و ناپسند در روان او وارد شده و وجودش را در معرض افكار پست و انحرافى قرار دهند.

 الدعوات راوندی، ص 144 و 145

   آرى تربيت روح و روان يك انسان ، خيلى مهمتر از پرورش جسم اوست و مى توان گفت اگر جسم انسان صدمه ببيند، در بسيارى موارد قابل ترميم و جبران است و يا لااقل قابل تحمل مى باشد، اما ضربه روحى و روانى سال هاى طولانى انسان را رنج مى دهد و در اكثر موارد غير قابل جبران بوده و تحمل آن خيلى مشكل است .

در سيره تربيتى امام مجتبى عليه السلام مسائل تربيتى و نكات باريك روان شناختى قابل توجهى ديده مى شود، كه مى تواند به عنوان الگو و روش ‍ صحيح تعليم و تربيت كودكان مطرح شود و بهترين فنون پرورش كودكان براى والدين و مربيان است .

اگر ما از نظر تربيتى به سيره و سخن آن امام معصوم نظرى بيفكنيم و از اين زاويه گفتار و رفتار آن حضرت را مورد بررسى و ارزيابى قرار دهيم ، در سراسر زندگى آن بزرگوار شيوه هاى كارآمد تربيتى خواهيم يافت و راه هاى تغيير از وضعيت موجود به يك وضعيت ايده آل و مطلوب را كه به نوعى از اهداف تعليم و تربيت محسوب مى شود براى فرزندان و نسل جديد در پيش رو خواهيم داشت .