روزه در دنیای کودکان
دنياي كودكان دنيايي سراسر رمز و راز است . آنان چون دانش كافي ندارند ، براي دريافت پيرامون خود به تخيل يا انديشه هايي برخاسته از رويا دست مي يازند و به پديده ها از دريچه بهت و حيرت، و گاه شيفتگي و جذبه مي نگرند . از اين روست كه دنياي كودكان بي آلايش و پاك است . آنان يكپارچه از آرزوهاي پاك و بلندپروازانه ساخته شده اند ،در دنياي كودكان شايد بي اغراق بزرگترين آرزو ، بزرگ شدن باشد. كودكان همواره در آرزوي بزرگ شدن و باليدن هستند و براي نيل به اين مقصود از والدين و اطرافيان بزرگسال خود تقليد مي كنند. از زماني كه كودكي نوپا پا در كفش پدر ، مادر يا بستگان خود مي كند، از آن زمان كه دختر بچه اي كوچك چادر يا روسري به سر مي كند يا پسر بچه اي در آينه پشت لبان خود را به اميد ديدن تار مويي مي كاود، همه و همه بزرگترين آرزوي كودكانه كودكان را مي نماياند . كودكان، كودكي خود را با يك آرزو سپري مي كنند و آن بزرگ بودن و به شيوه بزرگسالان رفتاركردن است. گاه فعل و عملي در نظر كودكان يك كار بزرگ و پرجذبه است و گاه كار ديگري در نظر آنها كوچك و بي اهميت .
روزه داشتن يكي از اعمال بزرگسالان است كه براي كودكان جاذبه بيشمار دارد. كودك حال روحاني والدين خود را به هنگام افطار كه لب باز نمي كنند تا دعايي را زير لب زمزمه كنند، مي بيند و بدان با دقت مي نگرد . زمزمه هاي دعاي سحر را در خواب و بيدار شبانه مي شنود . همه اينها براي او راز بزرگي را در خود دارد و به تخيل و آمال كودك مجال جولان مي دهد و براي آنكه سهمي از اين بزرگي را نصيب خود سازد به اصرار از والدين خود مي خواهد تا او را نيز در اين كار مشاركت دهند.
در فرهنگ ما براي پاسخگويي به اين نياز و آرزوي كودكان روزه هاي «كله گنجشكي» يا روزه «پيوندي» معمول و متداول است و داستان يا داستان هايي مرتبط با آن به ذهن رويا پرداز كودكان پاسخ مي دهد . در اين نوع روزه ، والدين كودك را راضي مي كنند كه از سحر تا اذان ظهر روزه بدارد و با اذان ظهر افطار كرده و دوباره تا اذان مغرب از خوردن و آشاميدن دست بشويد، بدين ترتيب روزه كودك، دو پاره مي شود و والدين كودك با اين داستان كه در آخر ماه رمضان استادي پينه دوز، يا ملائك آسمان، روزه هاي دو پاره را به هم دوخته و از آن يك روزه كامل مي سازند، او را راضي و خشنود مي كنند. و اين خود نشان از آن دارد كه گذشتگان ما كه فرهنگ و آداب و رسوم ما به جاي مانده از آنان است، به درستي و علي رغم كم دانشي خود، ضمير خيال پرداز و بدون مرز كودكانه را مي شناخته اند .
همين مردم عامي ساده دل نيز براي آنكه كودك از نخستين روزه خود خاطره خوشي به همراه داشته باشد در پايان هر روز و يا در روز عيد فطر هديه اي براي وي در نظر مي گرفتند كه كاملاً با استطاعت خانواده هماهنگ بود . اگر خانواده كودك كشاورز يا دامدار بود، گوشه اي از باغ يا زمين كشاورزي، يا بره و گوسفندي را به وي هديه مي دادند كه كودك آن را مزد روزه خود تلقي مي كرد و كليه عوايد حاصل از آن هديه نيز به او تعلق داشت و والدين در اين زمينه كاملاً استقلال كودك را به رسميت مي شناختند. اين رسم در ميان خانواده هاي شهرنشين با برآوردن يكي از نيازمندي هاي كودك همراه بود. به هر روي والدين در اين تجربه كودك را به دادن هديه اي دلشاد و خرسند مي كردند .
اين روزها با حجم بسيار اطلاعاتي كه رسانه ها و صدا و سيما در زمينه تربيت كودكان، يا روان شناسي آنان در اختيار مردم مي گذارند، بر كسي پوشيده نيست كه تشويق از اهميتي به سزا در تربيت كودك برخوردار است. تشويق نه تنها دركودكان، كه حتي در بزرگسالان و جوامع نيز مي تواند برانگيزاننده رفتاري درست و اصولي، يا بر حذردارنده از فعلي نادرست و غيراصولي باشد . تشويق بر جوهره وجود آدمي -كه همواره مطلوب بودن را دوست مي دارد و مي پسندد - استوار است .گفتن «آفرين» يا حتي نگاهي از سر تحسين، مي تواند در فاعل بزرگترين حق شناسي ها را ايجاد كند، و هر چه فاعل معصوم تر و پاك نهادتر، تشويق در او كاري تر و كارسازتر. كودكي را همگان سنين شكل گيري شخصيت آدمي مي دانند گاه حتي برخي از روان شناسان چنان در اين زمينه پيش مي روند كه شخصيت كودك 5 ساله را آيينه تمام نماي بزرگسالي وي مي دانند . به هر روي اگر اين نظر را اندكي اغراق آميز بدانيم با اين حالنمي توانيم منكر تأثير كودكي بر رفتار بزرگسالي افراد باشيم.
والدين به دفعات براي نهادينه كردن رفتاري در كودك خود دست به تشويق مي گشايند يا با خريد هدايايي انجام عملي را ازسوي وي تضمين مي كنند . درآموزه هاي ديني ما نيز به دفعات بر تشويق كودكان به ويژه در امور ديني تأكيد شده است .
براي تشويق و ترغيب كودك يا نوجوان به انجام فرايض ديني، بهترين راه دادن هدايا يا انجام اعمالي است كه مورد توجه اوست .
” اگر مي خواهيد اشتياق به انجام كاري را در كودك خود ايجاد كنيد، كاري كنيد كه كه آن كار از نظر او تجربه اي موفق و لذت بخش باشد ” تحسين و تشويق يكي از راه هاي ايجاد احساس لذت بخش در كودك است. در حين انجام فرايض ديني وقتي كودك يا نوجوان درانجام اين اعمال احساس خوشايندي نسبت به خود داشته باشد در عمل به فرايض ديني ثابت قدم و استوار خواهد شد .
درماه مبارک، بي شك شماري از دختران و پسران در اين سال به تكليف رسيده اند و روزه گرفتن برآنها واجب شده است . مادران و پدران نيز در عين اينكه نگران سلامت جسماني فرزند خود هستند ، در تلاشند با تمهيداتي سلامت روحاني و ايماني او را نيز فراهم آورند. والدين عزيز مي توانند با ابتكار عمل، روزه داري را براي كودك يا نوجوان خود تجربه اي خوشايند كنند . به عنوان مثال براي روز عيد فطر او هديه اي شايسته در نظر بگيرند . براي افطار، كودك يا نوجوان را به اماكن مورد علاقه او ببرند . درانجام فرايض به هيچ وجه راه خشونت و شدت عمل نپيمايند بلكه همواره ملايمت ، نرمش و محبت را پيشه سازند . به هنگام سحر كودك را با نوازش از خواب بيدار كنند ، غذاهاي مورد علاقه وي را آماده كنند و كارهايي ديگر كه مطمئناً والدين عزيز با ذكاوت و تيزهوشي بدانها دست خواهند يافت .
البته در عين انجام كارهاي تشويق آميز، در نظر داشته باشند كه انجام فرايض ديني آنگاه ارزشمند است كه از روي آگاهي كامل و ايمان قلبي انجام گيرد . و بدين منظور با تهيه كتب و منابعي كه فلسفه روزه را به زبان ساده توضيح داده است بر معرفت ديني كودك و نوجوان خود .
ومن الله توفیق
