«ميرعلي هندي » كه از علماي نامدار اهل سنت است و در همين دوره معاصر مي زيست درباره عظمت علمي و اخلاقي امام صادق عليه السلام مي گويد:

آراء و فتاواي ديني تنها نزد سادات و شخصيت هاي فاطمي رنگ فلسفي به خود گرفته بود. گسترش علم در آن زمان، روح بحث و جستجو را برانگيخته بود و بحث ها و گفتگوهاي فلسفي در همه اجتماعات رواج يافته بود. شايسته ذكر است كه رهبري اين حركت فكري را حوزه علمي اي كه در مدينه شكوفا شده بود، بر عهده داشت. اين حوزه را نبيره علي بن ابي طالب عليه السلام به نام امام جعفر كه «صادق » لقب داشت، تاسيس كرده بود. او پژوهشگري فعال و متفكري بزرگ بود و با علوم آن عصر به خوبي آشنايي داشت و نخستين كسي بود كه مدارس فلسفي اصلي را در اسلام تاسيس كرد.

در مجالس درس او تنها كساني كه بعدها مذاهب فقهي را تاسيس كردند، شركت نمي كردند بلكه فلاسفه و طلاب فلسفه از مناطق دور دست در آن حاضر مي شدند.

«حسن بصري » موسس مكتب فلسفي «بصره » و «واصل بن عطا» موسس مذهب «معتزله »، از شاگردان او بودند كه از زلال چشمه دانش او سيراب مي شدند.

سيره پيشوايان، ص 352.

   ابوالفتح محمد بن ابي القاسم اشعري معروف به «شهرستاني »(479-547 ه .ق) در كتاب گرانسنگ «الملل و النحل » درباره عظمت امام صادق عليه السلام مي نويسد:

«و هو ذو علم عزيز في الدين و ادب كامل في الحكمه و زهر بالغ في الدنيا و ورع تام عن الشهوات»؛

امام صادق عليه السلام در امور و مسايل ديني، از دانشي بي پايان و در حكمت، از ادبي كامل و نسبت به امور دنيا و زرق و برق هاي آن، از زهدي نيرومند برخوردار بود و از شهوت هاي نفساني دوري مي گزيد.

حيات فكري و سياسي امامان شيعه، ص 330

   محمد ابوزهره از ديگر نويسندگان جهان اسلام و از انديشمندان به نام، در كتابي كه به نام الامام الصادق به رشته تحرير كشيده است درباره حضرت مي نويسد:

«امام صادق(عليه السلام) در طول مدت زندگي پر بركتش هميشه در طلب حق بود و هرگز پرده اي از ريب و شك و ترديد بر قلب او مشاهده نشد و كارهايش به مقتضيات كج انديشي سياستمداران زمانش رنگ نباخت و لذا هنگامي كه رحلت فرمود عالم اسلامي فقدان او را كاملا حس كرد زيرا كه ياد او هر زباني را عطرآگين مي ساخت و همه علماء و انديشمندان بر فضل او اجماعاً معترفند.»

و اضافه مي كند:

«علماء اسلام در هيچ مسأله اي آنگونه كه بر فضل امام صادق و دانش او اجماع نموده اند عليرغم اختلاف طوائفشان در امري به اين شكل اجماع ننموده اند و تعداد زيادي از ائمه اهل تسنن هستند كه معاصر با ايشان بودند و هم عصر با ايشان زيسته و از محضر مباركشان فيض برده اند و بدين سان وي به پيشوايي علمي زمانش كاملا شايسته بوده همچنان كه اين شايستگي را قبل از او پدر و جدش و نيز عمويش زيد رضي الله عنهم اجمعين داشته اند. و همه پيشوايان راه هدايت به آنها اقتداء نموده و از حرف هاي آنها اقتباس نموده اند.»

مركز جهاني اطلاع رساني آل البيت عليهم السلام، شبكه امام صادق عليه السلام

   امام ابو حنیفه، مفتی اعظم اهل سنت، همواره به زیارت امام صادق علیه السلام می‌رفته و همیشه از قبر آن حضرت طلب یاری می‌کرده است.

مفتی محمود،‌ فرزند مفتی عبد الغیور در کتاب «رد وهابی» مشهور به حجه الإسلام، صفحه شماره ۳۴ می‌نویسد:

و همچنین استاد المحدثین مایه افتخار سید المرسلین علیه الصلوه من رب العلمین عنی حضرت امام اعظم از قبر بعضی از ائمه هدی استعانت نموده اند . چنانچه حضرت مولوی علی محمد ختن و تلمیذ حضرت مولی یار محمد ملتانی محدث و مدرس لا ثانی در رساله خود می‌نویسد . در فتاوی عقائد المقتدی فی مسائل الهندی در فصل تعظیم علویه آورده:

روی عن محمد بن الحسن الشیبانی وعن أبی یوسف وعن وکیع رحمهم الله تعالی أن أبا حنیفه رضی الله تعالی عنه کان یزور أبدا قبر الإمام محمد الجعفر الصادق رضی الله عنه و یکنس علی بابه ویعطی للمجاورین فتوحا ویطلب الإستعانه منه فی الأمور.

از محمد بن حسن شیبانی و از ابو یوسف (دو شاگرد ابو حنیفه) و از وکیع نقل شده است که ابو حنیفه همیشه قبر امام صادق را زیارت و دروازه حرم آن حضرت را جارو می‌کرد، به مجاورین آن حضرت هدیه می‌داد و از امام صادق علیه السلام در مشکلات خود کمک می‌گرفت.

شاید برای بسیاری از ما این سوال به وجود آید که: چرا ائمه ء اربعه اهل سنت(مالکی،حنفی،حنبلی،شافعی) كه از شاگردان امام صادق بودند، نتوانستند به حقانيت شيعه پي ببرند؟

يكي از عذرهايي كه گمراهان در قيامت مي آورند واز آنها پذيرفته نمي شود همين نكته است كه ما از بزرگان خود پيروي كرديم به اين آيه قرآن توجه كنيد:

«گويند اي خدا! ما اطاعت امر بزرگان و پيشوايان خود را كرديم كه ما را به ضلالت كشيدند»، (احزاب، آيه 67).

موضوع شاگردي ائمه اربعه اهل سنت نزد امام صادق(ع) به اين صورت كه شما تصور مي كنيد نبوده است، بلكه آنان از امام صادق حديث شنيده و روايت كرده اند نه اين كه سال ها در نزد آن حضرت درس خوانده باشند. گذشته از اين كه حكومت هاي بني اميه و بني العباس با سرمايه گذاري جدي براي ترويج مكتب اين فقها در ترويج آنها به شدت كوشيده اند و ترويج عمده آنها نيز بعد از ارتحالشان صورت گرفته است. در نقطه مقابل، حكومت ها همواره فشار خود را بر روي مكتب ائمه و فقه آنها متمركز نمودند. ازاين رو مذاهب اربعه در بين حكومت ها رسميت يافت ولي مذهب اهل بيت(ع) رسميت نيافت. حال اين عذر كه فقهاي اربعه چنين بودند آيا نزد اهل تحقيق پذيرفته است.

   گذشته از اين كه فقهاي اربعه به فضيلت و شأن امام صادق(ع) معترف بودند مالك بن انس گويد:

قسم به خداوند كه چشمان من كسي را برتر از جعفربن محمد(ع) در زهد و فضيلت و عبادت و ورع نديده است، (امالي صدوق، ص 542).

البته در همان زمان نيز اختلاف فكر و مبنا بين امام صادق(ع) و برخي از فقهاي عامه وجود داشته است به اين روايت توجه كنيد:

«ابن نثبرمه گويد: من و ابوحنيفه بر امام صادق(ع) وارد شديم، حضرت به ابوحنيفه فرمودند: از خدا بترس و دين خدا را با رأي خويش قياس مكن. همانا اولين كسي كه قياس كرد ابليس بود…»، (علل الشرايع، ص 86).

بنابراين از همان زمان امام صادق(ع) نسبت به انحرافات فكري آنان هشدار مي دادند ولي مي دانيم كه غرور علمي يكي از بزرگ ترين غرورها است و كساني كه اهل علم هستند از اين خطر مصون نبوده و نيستند. چنان كه علماي اهل كتاب (يهود و نصاري) در عين علم به حقانيت پيامبر(ص) در برابر آن حضرت موضع گيري نموده و به فكر حفظ موقعيت خويش بودند تا پيروي از حقيقت.

مركز فرهنگي نهاد رهبري در دانشگاه ها

.

«ابو بحر جاحظ بصري » كه از دانشوران مشهور قرن سوم بود، درباره امام صادق عليه السلام بيان داشت:

«جعفر بن محمد الذي ملا الدنيا علمه و فقهه و يقال ان اباحنيفه من تلامذته و كذلك سفيان الثوري و حسبك بهما في هذاالباب» ؛

جعفر بن محمد كسي بود كه علم و فقه آن حضرت جهان را پر كرده است و گفته مي شود كه ابوحنيفه و سفيان ثوري از شاگردان او بودند. همين در عظمت علمي آن حضرت كافي است.

حيات فكري و سياسي امامان شيعه، ص 328

.