بهترین عاملی که انسان را متنزّه و وارسته می‌کند و از هر کج‌راهه رفتن باز می‌دارد یاد معاد است.
وجود مبارک رسول گرامی اسلام(ص) غالباً از قیامت سخن می‌گفت و مردم را از قیامت انذار می‌کرد. مرحوم شیخ مفید نقل می‌کند وقتی حضرت قیامت را مطرح می‌کرد و مردم را از قیامت انذار می‌کرد تمام گونه‌های حضرت سرخ می‌شد مثل اینکه یک فرمانده لشگر حمله دشمن جرّار را بخواهد گزارش بکند؛ این چنین نیست که وضع قیامت با وضع دنیا و حتی وضع برزخ قابل قیاس باشد. قیامت صحنه‌ای است که ﴿لا بَیْعٌ فیهِ وَ لا خُلَّةٌ﴾، هیچ کس آدم را نمی‌شناسد و تنها اعمال انسان با او خواهند بود و نه هیچ چیز دیگر.
یاد مرگ، انسان را افسرده نمی‌کند بلکه انسان را پویا می‌کند؛ اگر مرگ زوال و نابودی بود، یاد مرگ، افسردگی می‌آورد اما اگر به تعبیر نورانی سیّدالشهداء (سلام الله علیه) مرگ تنها پلی است که انسان را به جهان ابدی می‌برد، یاد مرگ انسان را فعال و کوشا خواهد کرد. مرگ، عامل پویایی یک ملت است. از این منظر انسان وقتی قبرستان می‌رود و برمی‌گردد فعال‌تر، کوشا‌تر، پربار‌تر، پرثمر‌تر می‌شود چون انسان این پل را می‌بیند.

بنابراین وجود مبارک رسول خدا فرمود یاد مرگ بهترین عامل برای پویایی یک ملت است، آن‌ها که مرگ را نشناختند خیال می‌کنند یاد مرگ، افسردگی می‌آورد اما آن‌ها که یاد مرگ را شناختند، فهمیدند که یاد مرگ، پویایی می‌آورد چون اوّلین چیزی که از ما سؤال می‌کنند می‌گویند: «عمرک فیما أفنیت».

اگر انسان موجودی ابدی است در نتیجه جز کالاهای ابدی نباید توشه‌ای برای خود ذخیره سازد، و این کالای ابدی چیزی جز تقوا و توحید و عقلانیت و عدل نیست؛ آن عدل است که می‌ماند، جامعه را این‌ها اداره می‌کند، حوزه و دانشگاه را این‌ها اداره می‌کند، اگر حوزه و دانشگاه در این مسیر خوب حرکت کنند جامعه هم خوب حرکت می‌کند، لذا حضرت بیش از هر چیزی هم خودش به یاد مرگ بود هم جامعه را به یاد مرگ متذکّر می‌کرد، هم مرگ را تفسیر می‌کرد و هم می‌فرمود مرگ، عامل پویندگی و پویایی ملت است چون در جریان مرگ، انسان است که مرگ را می‌میراند.

آیت الله جوادی املی/9 اسفند93 .درس اخلاق