تواضع و فروتنى آن حضرت

ابن شهرآشوب در مناقب  و ديگران به سند خود روايت كرده اند كه:

امام حسن بن على علیه السلام بر جمعى از فقرا (یا بنابر قولی کودکان)عبور كرد كه روى زمين نشسته و تكه هاى نانى در پيش روى خود گذارده و مى خوردند، و چون آن حضرت را ديدند تعارف كرده گفتند:ُ

«هَلُمَّ يَا ابْنَ بِنْتِ رَسُولِ اللَّهِ إِلَى الْغَدَاء»!؛اى پسر دختر رسول خدا بفرما! به صبحانه!

امام(ع) پياده شد و اين آيه را خواند: ان الله لا يحب المستكبرين ؛به راستى كه خدا مستكبران را دوست نمى دارد!

مناقب،ج4،ص23

از مسائل مهمی که هميشه در مورد انسان مطرح می شود؛ اخلاق حسنه می باشد که انسان کامل بايد خود را به آن متخلق نمايد. اهل بيت عليهم السلام تنها انسان هايی هستند که در اين باب موفق بوده، و در اين باب گوی سبقت را ربوده اند.

 ابن شهرآشوب در كتاب مناقب از كتاب محمد بن اسحاق روايت كرده كه گويد:

“ما بلغ احد من الشرف بعد رسول الله(ص) ما بلغ الحسن » احدى پس از رسول خدا(ص) در شرافت مقام به حسن بن على(ع) نرسيد.”

و سپس مى گويد: رسم چنان بود كه براى آن حضرت بر در خانه اش فرش مى گستراندند، و چون امام(ع) مى آمد و روى آن فرش مى نشست، راه بسته مى شد و بند مى آمد، زيرا كسى از آنجا نمى گذشت جز آن كه به خاطر جلالت مقام آن حضرت مى ايستاد و جلو نمى رفت، و هنگامى كه امام(ع) از ماجرا مطلع مى شد برمى خاست و داخل خانه مى شد و مردم هم مى رفتند و راه باز مى شد…

ودر ادامه اين حديث، راوى گويد:

« و لقد رايته فى طريق مكة ماشيا فما من خلق الله احد رآه الا نزل و مشى حتى رايت سعد بن ابى وقاص يمشى » ؛من آن حضرت را در راه مكه پياده مشاهده كردم و هيچ يك از خلق خدا نبود كه او را مشاهده كند جز آن كه پياده مى شد و پياده مى رفت تا آنجا كه سعد بن ابى وقاص را ديدم (به احترام آن حضرت) پياده مى رفت.   

مناقب آل أبي طالب عليهم السلام( لابن شهرآشوب)  ،ابن شهر آشوب ، ج4،ص7

امام حسن مجتبى عليه السلام در روز عيد فطر، گروهى را ديد كه مشغول بازى و خنده بودند. حضرتش در حالى كه به آنان اشاره مى ‏كرد به اصحاب خويش فرمود:
خداوند عزّ و جلّ، ماه رمضان را ميدان مسابقه براى بندگان خود قرار داده است، تا با طاعت و عبادت خود براى رسيدن به رضوان و خشنودى خداوند از يك ديگر سبقت گيرند. گروهى در اين ميدان تاختند و به خشنودى الهى فائز شدند. عده ‏اى ديگر نيز عقب افتادند و تقصير كردند و زيان ديدند.
شگفتا و بسيار شگفتا! كه در چنين روزى، عدّه ‏اى به خنده و بازى مشغول باشند! روزى، كه نيكوكاران در آن پاداش مى‏ گيرند، و تقصيركاران زيان مى ‏بينند.
قسم به خدا، كه اگر حجاب از ميان برخيزد و پرده كنار رود، بى ترديد فرد نيكوكار، پرونده اعمال خود را مى ‏بيند، و بدكردار، گرفتار زشتكارى خويش خواهد شد.

گلچين صدوق( گزيده من لا يحضره الفقيه)،  ابن بابويه(شیخ صدوق رحمت الله علیه)-  محمد حسين‏ صفا خواه

.

روايت شده كه مردم در زمان امير المؤمنين على عليه السّلام گفتند: از امام حسن سخنرانى و دانشى بظهور نرسيده است؟ اين مقاله بگوش على عليه السّلام رسيد، آن بزرگوار به امام حسن فرمود:

اى پسرك عزيز من! مردم درباره تو چيزهائى ميگويند كه بر خلاف واقع است، پس تو هم برو بالاى منبر، سخنرانى كن و بياناتى ايراد نما تا مردم بشنوند!.

آنگاه امام حسن عليه السّلام بالاى منبر رفت، حمد و ثناى خدا را بجاى آورد، مردم را يادآور نعمتهاى خدا كرد و فرمود: أيّها الناس حقّا كه امير المؤمنين على عليه السّلام باب حطّه بنى اسرائيل است «1» هر كس داخل آن شود در امان خواهد بود، على عليه السّلام نظير كشتى نوح است، كسى كه خود را بآن برساند نجات خواهد يافت و كسى كه تخلّف نمايد غرق و هلاك خواهد شد، خدا كسى را (از على) دور نكند مگر آن كسى كه در راه تاريك و گمراهى ميرود، آنگاه از منبر فرود آمد.

بعد از آن على عليه السّلام بلند شد، ميان دو چشم امام حسن را بوسيد و اين آيه را تلاوت كرد:
«ذُرِّيَّةً بَعْضُها مِنْ بَعْضٍ وَ اللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ»( سوره آل عمران/ 30)  يعنى فرزندانى كه بعضى از آنان از بعض ديگرند و خدا شنونده و دانا است‏».

امام حسن عليه السّلام از لحاظ خلقت و اخلاق شبيه‏ترين مردم بود برسول خدا صلى اللّه عليه و آله.

ترجمه إثبات الوصية؛  على بن حسين مسعودى -  محمد جوادنجفى

حضرت امام صادق (عليه السلام) مى فرمايد : پدرم از پدرش نقل مى كرد كه حسن بن على بن ابى طالب در زمان خودش عابدترين و زاهدترين و برترين مردم بود 

• هنگامى كه به حج مى رفت پياده مى رفت و چه بسا با پاى برهنه به سوى حرم امن حركت مى كرد .

• هنگامى كه ياد مرگ و قبر و برانگيخته شدن در قيامت و عبور بر صراط مى افتاد ، گريه مى كرد

• و چون ياد عرضه شدن بر خدا مى كرد ، فريادى مى كشيد و غش مى نمود

• هنگامى كه در نماز قرار مى گرفت گوشت بدنش در پيشگاه خدا مى لرزيد

• و زمانى كه ياد بهشت و دوزخ مى كرد چون مار گزيده به خود مى پيچيد 

• از خدا درخواست بهشت مى نمود و از دوزخ به حق پناه مى .

بعد از داستان صلح حضرت با معاويه، مشاور معاويه ،عمرو عاص، از امام حسن(ع) خواست که در ميان سربازان دو سپاه سخنراني نمايد، حضرت با استفاده از فرصت به دست آمده به سخنراني مبادرت ورزيد.

بعد از حمد و ستايش الهي، به معرّفي خود پرداخت و خود را امام و پيشواي واقعي معرّفي نمود، و اضافه کرد که ما خانواده داراي کرامات، و مورد عنايت الهي مي باشيم؛ ولکن چه کنم که از حقم محروم شدم.

معاويه از نتايج سخنان حضرت احساس وحشت کرد؛ لذا از او خواست که سخنان خود را قطع نمايد، حضرت نيز مجبور شد سخنراني خود را نيمه تمام گذارد.

وقتي آن حضرت نشست، عدّه اي به او جسارت کردند. از جمله، يک جوان ناصبي از بين مردم از جا بلند شد و به حضرت امام حسن(ع) و پدر بزرگوارش اسائه ادب نمود. تحمّل آن همه فحاشي و تحقير سخت بر حضرت گران آمد و از طرف ديگر امکان داشت موجب شک و ترديد راهيان ولايت و امامت گردد؛ بنابراين، حضرت دست به دعا برداشت و عرضه داشت: «اللّهمّ غيّر ما به النّعمة و اجعله انثي ليعتبربه؛  خدايا نعمت (مردانگي) را از او سلب کن، و او را همچون زنان قرار بده تا عبرت بگيرد.»

دعاي حضرت مستجاب شد و جسارت کنندگان در آن مجلس شرمنده شدند. معاويه به عمرو عاص روکرد و گفت: تو به وسيله پيشنهاد خودت مردم شام را گرفتار فتنه کردي، و آنان به وسيله سخنراني و کرامت او بيدار شدند.

عمروعاص گفت: اي معاويه! مردم شام تو را به خاطر دين و ايمانشان دوست ندارند، بلکه آنان طرفدار دنيا هستند و شمشير و قدرت و رياست نيز در اختيار تو قرار د ارد؛ لذا نگران موقعيّت خود نباش. ولي به هر حال مردم از اثر نفرين امام حسن(ع) با خبر شدند و از اين امر تعجّب مي کردند، سرانجام جوان نفرين شده از کار خويش نادم و پشيمان گشته، با همسرش در حالي که گريه مي کردند، نزد امام حسن(ع) آمدند و از پيشگاه حضرت درخواست عفو و بخشش نمودند، حضرت نيز توبه آنها را پذيرفته، بار ديگر دست به دعا برداشت، و از خداوند خواست که جوان نادم به حال اوّل خود برگردد، و چنين هم شد.

بحارالانوار، ج 44، ص 90 و 91.

اثباة الهداة، ج 2، ص 557.