شهاب الدين ابوالعباس، احمد بن بدرالدين شافعي، معروف به «ابن حجر هيتمي » (909 - 974 ه.ق) در «صواعق المحرقه » درباره امام صادق عليه السلام مي نويسد:

مردم از آن حضرت دانش هاي بسياري فرا گرفته اند. اين علوم و دانش ها توسط مسافران به همه جا راه يافت و سرانجام آوازه جعفر بن محمد در همه جا پيچيده شد. عالمان بزرگي مانند «يحيي بن سعيد»، «ابن جريج »، «مالك »، «سفيان ثوري »، «سفيان بن عينيه »، «ابوحنيفه »، «شعبه » و «ايوب سجستاني » از او حديث نقل كرده اند. 

سيره پيشوايان، ص 352

.

عبدالله بن شبرمه بن طفيل ضببي معروف به «ابن شبرمه » (72-144 ه .ق) قاضي و فقيه نامدار كوفه، درباره امام صادق عليه السلام مي گويد:

«ما ذكرت حديثا سمعته من جعفر بن محمد عليه السلام الا كادان يتصرع له قلبي سمعته يقول حدثني ابي عن جدي عن رسول الله» ؛

به ياد ندارم حديثي را از جعفر بن محمد شنيده باشم جز اين كه در عمق جانم تاثير گذاشته باشد. از او شنيدم كه در نقل حديث مي گفت كه از پدرم و از جدم و از رسول خدا اين روايت را نقل مي كنم.

وهمو گفت:

«واقسم بالله ما كذب علي ابيه و لا كذب ابوه علي جده و لا كذب جده علي رسول الله» ؛

به خدا سوگند! نه جعفر بن محمد در نقل روايات از پدرش دروغ مي گفت و نه پدرش بر جدش دروغ مي گفت و نه او بر پيامبر . يعني آنچه كه در سلسله سند روايات جعفر بن محمد وجود دارد جملگي درست است.

امالی شیخ صدوق،ص343

.

روزي ابو حنيفه - يكي از پيشوايان و رهبران اهل سنّت - به همراه عدّه اي از دوستانش به مجلس امام جعفر صادق عليه السلام وارد شد و اظهار داشت :

يابن رسول اللّه ! فرزندت ، موسي كاظم عليه السلام را ديدم كه مشغول نماز بود و مردم از جلوي او رفت و آمد مي كردند؛ و او آن ها را نهي نمي كرد، با اين كه رفت و

آمدها مانع معنويّت مي باشد؟!

امام صادق عليه السلام فرزند خود موسي كاظم عليه السلام را احضار نمود و فرمود: ابو حنيفه چنين مي گويد كه در حال نماز بودي و مردم از جلوي تو رفت و آمد مي كرده اند و مانع آن ها نمي شدي ؟

پاسخ داد: بلي ، صحيح است ، چون آن كسي كه در مقابلش ايستاده بودم و نماز مي خواندم ، او را از هر كسي نزديك تر به خود مي دانستم ، بنابر اين افراد را مانع و مزاحم عبادت و ستايش خود در مقابل پروردگار متعال نمي دانستم .

سپس امام جعفر صادق عليه السلام فرزند خود را در آغوش گرفت و فرمود: پدر و مادرم فداي تو باد، كه نگه دارنده علوم و اسرار الهي و امامت هستي .

بعد از آن خطاب به ابو حنيفه كرد و فرمود: حكم قتل ، شديدتر و مهمّتر است ، يا حكم زنا؟

ابو حنيفه گفت : قتل شديدتر است .

امام عليه السلام فرمود: اگر چنين است ، پس چرا خداوند شهادت بر اثبات قتل را دو نفر لازم دانسته ؛ ولي شهادت بر اثبات زنا را چهار نفر قرار داده است ؟!

سپس حضرت به دنباله اين پرسش فرمود: بنابر اين بايد توجّه داشت كه نمي توان احكام دين را با قياس استنباط كرد.

و سپس افزود: اي ابوحنيفه ! ترك نماز مهمّتر است ، يا ترك روزه ؟

ابو حنيفه گفت : ترك نماز مهمّتر است .

حضرت فرمود: اگر چنين است ، پس چرا زنان نمازهاي دوران حيض و نفاس را نبايد قضا كنند؛ ولي روزه ها را بايد قضا نمايند، پس احكام دين قابل قياس نيست .

بعد از آن ، فرمود: آيا نسبت به حقوق و معاملات ، زن ضعيف تر است ، يا مرد؟

ابوحنيفه در پاسخ گفت : زنان ضعيف و ناتوان هستند.

حضرت فرمود: اگر چنين است ، پس چرا خداوند متعال سهم مردان را دو برابر سهم زنان قرار داده است ، با اين كه قياس برخلاف آن مي باشد؟!

سپس حضرت افزود: اگر به احكام دين آشنا هستي ، آيا غائط و مدفوع انسان كثيف تر است ، يا مني ؟

ابو حنيفه گفت : غائط كثيف تر از مني مي باشد.

حضرت فرمود: اگر چنين است ، پس چرا غائط با قدري آب يا سنگ و كلوخ پاك مي گردد؛ ولي مني بدون آب و غسل ، تطهير نمي شود، آيا اين حكم با قياس سازش دارد؟!

پس از آن ابوحنيفه تقاضا كرد: ياابن رسول اللّه ! فدايت گردم ، حديثي براي ما بيان فرما، كه مورد استفاده قرار دهيم ؟

امام صادق عليه السلام فرمود: پدرم از پدرانش ، و ايشان از حضرت اميرالمؤ منين عليّ عليه السلام روايت كرده اند، كه رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: خداوند متعال ميثاق و طينت اهل بيت رسول اللّه صلوات اللّه عليهم را از اعلي علّيين آفريده است .

و طينت و سرشت شيعيان و دوستان ما را از خمير مايه و طينت ما خلق نمود و چنانچه تمام خلايق جمع شوند، كه تغييري در آن به وجود آورند هرگز نخواهند توانست .

بعد از آن كه امام صادق عليه السلام چنين سخني را بيان فرمود ابو حنيفه گريان شد؛ و با دوستانش كه همراه وي بودند برخاستند و از مجلس خارج گشتند.

پاورقي

اختصاص شيخ مفيد: ص 189

زيد شحام مي گويد:

ابوعبدالله (ع) به من فرمود: به همه كساني كه به نظر تو، مطيع ما هستند و از ما حرف مي شنوند، سلام برسان.

• من همه شما را به تقواي الهي و ورع ديني فرا مي خوانم،
•  و اينكه براي خدا كوشش كنيد،
•  راستگو باشيد،
• اداي امانت كنيد 
• و سجده هاي طولاني داشته باشيد
•  و براي همسايگان خوبي باشيد كه محمد(ص) ، با اين تعاليم و آموزشها آمده است.
• امانت و وديعه اشخاصي را كه شما را امين شناختهاند و چيزي را به شما سپرده اند، چه نيكوكار باشند يا بدكار، به ايشان سالم پس دهيد؛ زيرا رسول الله صوات الله عليه دستور دادند كه حتي نخ و سوزن هم تحويل شود.

• و به خويشاوندان و اقوام خود صله و احسان كنيد
• و بر جنازه آنان و در تشييع شان شركت نمائيد
• و بيمارانشان را عيادت كنيد
• و حقوق ايشان را ادا نمائيد؛ چون اگر يكي از شما (چنين رفتار كند و) در دين خويش ورع داشته باشد، راست بگويد، اداي امانت كند و با مردم خوش اخلاق و خوشرفتار باشد، گفته مي شود: اين جعفري است و من خوشحال مي شوم و از اين وضع دلشاد مي گردم و گفته مي شود: اينگونه است ادب و تربيت جعفر، اما اگر جز اين باشيد، گرفتاري و ننگ و عار شما بر من است و گفته ميشود: اينگونه است تعليم و تربيت جعفر؟

به خدا سوگند، حديث كرد مرا پدرم كه مردي در ميان قبيله اي از شيعيان علي (ع) شمرده مي شود كه وارسته ترين، امانتدارترين، راستگوترين، و درزمينه قضاوت، عادلترين آنان باشد و وقتي از افراد قبيله راجع به او سؤال شود كه او چگونه مردي است، پاسخ دهند: چه كسي همانند اوست؟ راستي كه او امينترين و صادقترين ماست.

اي پسر نعمان!

• از مراء و لجبازي دور باش كه عمل تو را تباه ميسازد
• و از جدال و كشمكش بپرهيز كه تو را هلاك گرداند
• و از ستيزه جوئيهاي فراوان بپرهيز كه تو را از خدا دور ميكند.

 مردمي در زمان گذشته وجود داشته اند كه سكوت را تمرين ميكردند و شما سخن گفتن و حرف زدن را ياد مي گيريد.

جمعي از پيشينيان به قصد عبادت و بندگي، ده سال سكوت مي كردند و خود را بدين وسيله مي آزمودند كه اگر دراين آزمايش سرافراز بيرون مي آمدند، خود را اهل تعبد وبندگي مي دانستند، والا مي گفتند: من كجا و بندگي خدا كجا؟ مي گفتند: كسي نجات پيدا مي كند كه از گناه و لغزش و حرف زشت كاملاً بپرهيزد و سكوت نمايد و در دولت باطل، برآزار و اذيت، شكيبا باشد. اينان برگزيدگان، خالصان و دوستان واقعي خدايند و مؤمنان راستين همينانند. به خدا سوگند، اگر يكي از شما در راه خدا زميني پر از طلا احسان كند اما به برادر ايماني خود حسد ورزد، با همين طلاها بدنش داغ خواهد خورد و كيفر خواهد ديد.

• اي پسر نعمان! هر كس از او چيزي سؤال شود و با اينكه (اجمالاً) ميداند ولي بگويد نميدانم، بدون شك با مسائل علمي منصفانه برخورد كرده است. و مؤمن در جائي كه نشسته است، دچار وسوسه حسد ميشود؛ ليكن وقتي بلند شد و رفت، حسد و كينه هم از بين ميرود.

• اي پسر نعمان! اگر ميخواهي دوستي برادر ديني تو برايت خالص باشد با او مزاح نكن؛ لجبازي، فخر فروشي و ستيزه نيز منما. دوستت را از همه اسرار و رازهايت آگاه مساز، بلكه به همان اندازه كه اگر دشمن تو آگاه گردد، نتواند ضرر و زياني به تو بزند؛ چون دوست هم ممكن است روزي دشمن شود.

اي پسر نعمان! بلاغت نه با تيز زباني و تندگوئي است و نه با پر حرفي بلكه فقط به معني توجه داشتن و دليل محكم آوردن است.

امام صادق(ع) فرمود:

«ليس منا من لم يوقر كبيرنا و لم يرحم صغيرنا» ;

از مانيست كسي كه به بزرگترها احترام و به كوچكترها رحم نكند.(بحار،ج 75، ص 138)

از امام صادق(ع) نقل شده است كه :

هرگزامام حسين(ع) جلوتر ازامام حسن(ع) حركت نمي كرد و اگر آن دو باهم بودند هرگز امام حسين(ع) جلوتر از امام حسن(ع) سخن نمي گفت. (مشكاه الانوار، ص 170)

امام صادق(ع) فرمود:

«جاء رجلان الي النبي شيخا و شابا فتكلم الشاب قبل الشيخ فقالالنبي الكبير الكبير»  ;

روزي دو نفر كه يكي پير و ديگري جوان بود به خدمت پيامبر(ص) مشرف شدند. جوان قبل از پيرمردشروع به سخن كرد. پيامبر(ص) فرمود: بزرگ. بزرگ.(همان، ص 168)