عوامل تربیت را می توان از ابعاد مختلفی مورد بررسی قرار داد اما در اینجا به سيره و سخن حضرت امام حسن عليه السلام  استناد می کنیم:

از دیدگاه امام  حسن(ع) پدر ، که مدیر و رکن اساسی یک خانواده است از مهمترین عوامل موثر در تربیت سازنده است. اگر پدری با ایمان، با فضیلت ، با اخلاق ودارای سجایای اخلاقی خوب باشد یقینا فرزند خوبی  تربیت می کند وبالعکس .

حضرت مجتبى عليه السلام به مردى كه براى نظرخواهى و مشاوره در مورد خواستگاران دخترش به حضور آن حضرت آمده بود، فرمود:

زوجها من رجل تقى ، فانه ان اجنها اكرمها، و ان ابغضها لم يظلمها؛

براى همسرىِ دخترت مردى باتقوا و مومن انتخاب كن ، زيرا اگر او دختر ترا دوست بدارد وى را احترام خواهد كرد و اگر از او خوشدل نباشد به وى ستم روا نمى دارد.

 

مكارم الاخلاق ، ص 233.

امام على عليه السلام به حضرت امام مجتبى علیه السلام فرمود:

و انما قلب الحدث كالارض الخاليه ما القى فيها من شى قبلته ، فبادرتك بالادب قبل ان يقسوا قلبك و بشتغل لبك 

 قلب كودك نورس ‍ مانند زمين خالى و آماده كشت است . هر تخمى كه در آن كاشته شود قبول نموده و پرورش مى دهد، فرزند عزيزم ! من از دوران كودكى تو استفاده كردم و قبل از آن كه دل تربيت پذير تو، سخت شود و عقلت را مسائل ديگرى به خود مشغول نمايد به تربيت و تعليم تو اقدام نمودم .

   طبق رهنمود اميرمومنان على عليه السلام بهترين دوران تربيت همان ايام طفوليت مى باشد و عاليترين فرصت براى فراگرفتن راه صحيح زندگى همان مقطع مى باشد. زيرا قدرت تقليد و اقتباس و حس قبول آموزه هاى روشن زندگى در كودكان و نوجوانان از بزرگترها خيلى شديد است و كودك مى تواند تمام اعمال و رفتار و گفتار مربى را به بهترين صورت حفظ كند و خود را به آن عادت دهد.

 نهج البلاغه ، نامه 31.

امام مجتبى عليه السلام در مورد ضرورت تربيت روحى و معنوى انسان و تغذيه روان او مى فرمايد:

عجبت لمن يتفكر فى ماكوله كيف لا يتفكر فى معقوله ، فيجنب بطنه مايوذيه و بودع صدره ما يرديه :

تعجب مى كنم از فردى كه در غذاى جسمانى خود فكر مى كنند (كه سالم و بهداشتى و پاكيزه باشد) اما در غذاى روح و جان خويش نمى انديشد، در نتيجه شكم خود را از غذاهاى زيانبخش حفظ مى كند ولى برايش اهميتى ندارد كه افكار پليد و ناپسند در روان او وارد شده و وجودش را در معرض افكار پست و انحرافى قرار دهند.

 الدعوات راوندی، ص 144 و 145

   آرى تربيت روح و روان يك انسان ، خيلى مهمتر از پرورش جسم اوست و مى توان گفت اگر جسم انسان صدمه ببيند، در بسيارى موارد قابل ترميم و جبران است و يا لااقل قابل تحمل مى باشد، اما ضربه روحى و روانى سال هاى طولانى انسان را رنج مى دهد و در اكثر موارد غير قابل جبران بوده و تحمل آن خيلى مشكل است .

در سيره تربيتى امام مجتبى عليه السلام مسائل تربيتى و نكات باريك روان شناختى قابل توجهى ديده مى شود، كه مى تواند به عنوان الگو و روش ‍ صحيح تعليم و تربيت كودكان مطرح شود و بهترين فنون پرورش كودكان براى والدين و مربيان است .

اگر ما از نظر تربيتى به سيره و سخن آن امام معصوم نظرى بيفكنيم و از اين زاويه گفتار و رفتار آن حضرت را مورد بررسى و ارزيابى قرار دهيم ، در سراسر زندگى آن بزرگوار شيوه هاى كارآمد تربيتى خواهيم يافت و راه هاى تغيير از وضعيت موجود به يك وضعيت ايده آل و مطلوب را كه به نوعى از اهداف تعليم و تربيت محسوب مى شود براى فرزندان و نسل جديد در پيش رو خواهيم داشت .